دانلود word: نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن

نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۱۷؛ فرمت: فایل WORD [قابل ویرایش] ؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه دانلود مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را از دست ندهید.

عنوان کامل: نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن

مشخصات مقاله نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن:

عنوان مجله: رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث؛ رده مجله: مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۱۷؛ نویسندگان: روح الله نجفی. فرمت فایل مقاله: WORD؛ موضوع محوری مقاله: اعجاز علمی قرآن

____

چکیده

مدعیان اعجاز علمی قرآن برآنند که در این متن قدسی، به پاره‌ای از مکشوفات علمی سده‌های اخیر اشاره شده است. «دشواری تنفس با افزایش ارتفاع»، «نسبت بسیار دقیق اجزاء پدید آورنده یک گیاه»، «نقش باد در تلقیح درختان و میوه‌ها»، «حرکت زمین و مرور کوه‌ها به همراه آن»، «وجود موجودات زنده در کرات آسمانی»، «گسترش جهان و دور شدن کهکشان‌ها از یکدیگر» و «تفاوت خطوط سرانگشتان انسان‌ها» از جمله مصادیقی هستند که مدعیان اعجاز علمی، بدان‌ها استشهاد می‌جویند.

مقاله حاضر با بررسی نقادانه هفت نمونه مزبور نشان می‌دهد که ادعای اعجاز علمی قرآن در این موارد، مستلزم عبور از معهودات ذهنی مخاطبان اولیه قرآن و نادیده انگاری بستر تاریخی نزول بوده و به تساهل در پایبندی به ظواهر آیات و ضوابط فهم متن می‌انجامد.

واژگان کلیدی: اعجاز علمی قرآن ؛ تفسیر قرآن ؛ تفسیر علمی ؛ تفسیر فراتاریخی ؛ تفسیر تاریخی

واژگان پرتکرار مقاله: اعجاز علمی قرآن ؛ اعجاز قرآن ؛ تفسیر علمی قرآن ؛ تحدی

____

فهرست مطالب مقاله:

مقدمه

بررسی هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی

۱- دشواری تنفس با افزایش ارتفاع

۲- نسبت بسیار دقیق اجزاء پدید آورنده یک گیاه

۳- نقش باد در تلقیح درختان و میوه ها

۴- حرکت زمین و مرور کوه ها به همراه آن

۵- وجود موجودات زنده در کرات آسمانی

۶- گسترش جهان و دور شدن کهکشانها از یکدیگر

۷- تفاوت خطوط سرانگشتان انسانها

نتیجه گیری

منابع

____

مقدمه مقاله:

به گفته اهل فن، اصطلاح «اعجاز» بدین معنی است که فرد مدعی منصبی از مناصب الهی، به عنوان شاهدی بر صدق ادعایش، کاری خارق قوانین طبیعت کند که دیگران از انجام آن ناتوان باشند (خوئی، ۳۵). قرآن باوران با وجود اجماع بر اعجاز قرآن، در تعیین وجه اعجاز، اختلافاتی چند ورزیده اند. وجه اعجاز، خصوصیتی است که وجودش در قرآن، آوردن مثل آن را ممتنع و ناممکن ساخته است. در جهان اسلام، پس از سده‌ها تألیف و صدها سخن پیرامون وجه اعجاز قرآن در سده ۱۴ و ۱۵ هجری، وجهی جدید با عنوان اعجاز علمی قرآن مطرح شد.

اعجاز علمی از دل جریانی تفسیری بر آمد که با عنوان تفسیر علمی شهرت یافته بود و هواداران آن، به ارتباط یابی میان قرآن و علم پرداخته و آیات قرآن را بر وفق داده های جدید علم تجربی، تفسیر به رأی می کردند. هواداران این رویکرد، چون در ارتباط یابی‌های خود، نکته ای شگفت و عجیب ملاحظه می‌کردند از مصطلح اعجاز علمی بهره می جستند. بدینسان مراد از «علم» در تعبیر اعجاز علمی صرفا علم تجربی است (نه مطلق علم و دانش).

پرسش از میزان صحت یا سقم ادعاهای اعجاز علمی پرسشی در خور کاوش است و در این راستا، تحقیق حاضر به بررسی هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن می پردازد. هویداست که رد انگاره‌های اعجاز علمی، خللی در معجزه بودن خطاب قدسی قرآن پدید نمی آورد چون قرآن می تواند به وجوه دیگر، کتابی اعجازین شمرده شود، چنانکه در کتب «اعجاز القرآن» عالمان سده‌های پیشین نیز سخنی از اعجاز قرآن در حوزه علوم تجربی به میان نیامده است.

به هر تقدیر، فرایند تفسیر در طول تاریخ اسلام، با مسائل و نیازهای جامعه اسلامی مرتبط بوده است. در این راستا، مفسران کم وبیش طیف مخاطبان خود را در نظر داشته اند و حاجت‌های زمانه، برانگیزنده و جهت دهنده به فعالیت‌های تفسیری ایشان بوده است. 

بخش دوم مقاله:

تفسیر علمی نیز متأثر از شرایط زمانه و مبتنی بر این پندار پدید آمد که در دنیای مدرن، حقایقی والا و برتر، به مدد دانش تجربی بشر کشف شده است که برای افزایش کارآمدی دین و به روز شدن گفتمان قرآن پژوهی، باید آموزه های قرآن را با آن حقایق علمی، پیوند و ارتباط دهیم.

به عقیده راقم این سطور، جریان تفسیر علمی و دعاوی اعجاز علمی قرآن مبتنی بر مفروضاتی تنقیح ناشده و نقدپذیر شکل گرفته اند. به عنوان نمونه، محمدهادی معرفت در مقام تقریر مقدمات مبحث اعجاز علمی بیان می‌دارد که قرآن، مرحله به مرحله از محدوده زمانی خویش فراتر رفته و دامنه تحدی را گسترش داده است و نه تنها عرب، بلکه تمامی بشریت را برای ابدیت به هماوردی فراخوانده است (معرفت، ۲۵۱). بدینسان وی نمی‌پذیرد که روی سخن در آیات تحدی تنها با عرب معاصر نزول قرآن بوده باشد (همان).

به باور این قلم، گرچه تحدی قرآن در دوران های متأخر از عصر نزول نیز قابل نقض شدن نیست اما در مقام فهم آیات تحدی، باید عرب هم عصر رسول خدا را مخاطب مستقیم آن آیات دانست و با در نظر داشتن آن مخاطبان مستقیم، مراد قرآن را در مقام تحدی درک کرد و وجه اعجازش را تشخیص داد. به عقیده سید مرتضی نیز تحدی قرآن بر وفق عادت و عرف عرب در همآورد طلبی واقع شده است (سید مرتضی، ۱۱۷).

به علاوه، اگر به فرض در آیات قرآن، افراد ناموجود مورد خطاب قرار گرفته اند، باید آن خطاب به زبان مخاطبان باشد، حال آنکه خلافی نیست که قرآن بر وفق عربی سده های متأخر سخن نگفته است و دست کم، در معنایابی الفاظ قرآن، معیار و میزان، عربی عصر نزول است. فراتر از این، مراد قرآن به عنوان یک کلام بلیغ و گویا – باید نزد مخاطبان مستقیمش قابل دست یافتن باشد. 

بخش سوم مقدمه:

از این رو قرائنی که در عصر نزول موجود نبوده اند، در مقام فهم مراد آیات، قرائنی فاقد اعتبارند. مدعای این قلم آن نیست که تک تک مخاطبان مستقیم، همه آنچه را که در قرآن موجود است می فهمیده اند بلکه مدعا آن است که اگر مدلولی برای مخاطبان مستقیم، امکان فهم نداشته است، قطعا متکلم بلیغ هم آن را اراده نکرده است. زیرا قرآن، با زبان متعارف انسان ها و به نحو رسا سخن می گوید و در زبان متعارف، هدف از سخن گفتن، انتقال معنا به مخاطبان است.

به تصریح قرآن نیز هیچ پیامبری، جز به زبان قومش ارسال نشده است: «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه» (ابراهیم: ۴) بدینسان چون قرآن را به سان خطابهای بلیغ در نظر گیریم، خطاب به افراد ناموجود در زمان نزول، فاقد معناست و ارتباط فرا تاریخی از طریق زبان تاریخمند، ناممکن جلوه می کند.

مقدمه نقدپذیر دیگری که معمولا موافقان تفسیر و اعجاز علمی قرآن بر آن تکیه می کنند، تفکیک گزاره‌های علمی، به دو قسم فرضیه ها و قوانین ثابت شده است. مثلا مکارم شیرازی – به عنوان یکی از موافقان تفسیر علمی معتدل – بیان می دارد که «اگر از محیط فرضیه ها قدم بیرون بگذاریم و در جریان قوانین علمی که با دلایل قطعی یا مشاهدات مسلم ثابت شده است، وارد شویم و دلالت آیات قرآن در این امور صریح و روشن باشد، چرا از تطبیق این مسائل بر آیات قرآن، سر باز زنیم؟» (مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۸/ ۱۴۵).

حال آنکه در علم، گاه بسیاری از مطالبی که پیش تر قطعی تلقی شده اند، امروزه نقض می شوند و چنین نیست که فقط فرضیه ها در معرض ابطال باشند و نظریه های اثبات شده از تعدیل و اصلاح و حتى ابطال مصون باشند و چنین نیست که بتوان به سهولت و سادگی، مرز فرضیه ها را از نظریات ثابت شده جدا کرد.

به علاوه، امکان تحولی که در علم تجربی جاری است در خود دانش تفسیر نیز جریان دارد و سخن گفتن از تفسیر صریح و قطعی بدون مقید کردن آن به معلومات وقت مفسر، نوعی تفسیر ناشناسی است. به هر تقدیر، در باب مقدمات مبحث اعجاز علمی قرآن جای سخن فراوان است اما تحقیق حاضر صرفا به نقد هفت نمونه از مصادیق مفروض اعجاز علمی قرآن نظر دارد و بر آن نیست که در مقدمات این بحث، توقف نماید.

____

نتیجه گیری مقاله

مدعیان اعجاز علمی قرآن در مقام درک یک ارتباط دو جانبه (متکلم – مخاطب) فقط بر یک جانب آن یعنی متکلم انگشت می نهند و مخاطب تاریخمند را از صحنه حذف می کنند و بدینسان نادانسته بر آن می شوند که یک خطاب زبانی، با انسان هایی سخن می گوید که در زمان خطاب، ناموجود هستند.

حال آن که زبان انسانی، نمی تواند از تاریخ و زمان و مکان مبرا باشد. بدینسان از حیث کلی، ادعاهای اعجاز علمی قرآن با ترویج نگاهی غیر تاریخی، ضوابط اولیه فهم خطاب در بستر تاریخی اش را نقض می کنند. از حیث جزئی و مصداقی نیز، در هفت نمونه بررسی شده در مقاله حاضر، ملاحظه شد که خاستگاه ادعای اعجاز علمی قرآن تساهل در پایبندی به ظواهر آیات و نادیده انگاری وجوه و احتمالات تفسیری بوده است.

به واقع، ادعای اعجاز در هفت نمونه مزبور، فقط در فرضی قابل دفاع است که ضوابط و دقت های علمی نادیده انگاشته شوند و نوعی ساده انگاری و عاطفه مداری مذهبی حاکم گردد. از این رو، راجح آن است که وجه واقعی اعجاز قرآن از میان عوامل و وجوه دیگر جستجو شود تا دعوی اعجاز علمی قرآن بر مبانی و مصادیقی متقن تر متکی گردد.

  _____

منابع مقاله

ابن خالویه، ابوعبدالله حسین بن احمد، اعراب القرائات السبع و عللها، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ ق.

ابن عاشور، محمد الطاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: موسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۰ ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار و مکتبه الهلال، ۲۰۰۷ م.

ابن مجاهد، کتاب السبعه فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره: دار المعارف، ۱۹۷۲ م.

ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، ۲۰۱۱ م.

ابن منیّر اسکندری، احمد بن محمد، الانتصاف فیما تضمنه الکشاف من الاعتزال، بیروت: دار الکتاب العربی، ۱۴۲۹ ق.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، ۱۳۶۶٫

آلوسی، شهاب الدین محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار احیاء الثراث العربی، ۱۴۲۰ ق.

خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: انتشارات اسوه، ۱۴۲۵ ق.

خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم: دار الثقلین، ۱۴۱۸ ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران: موسسه الصادق، ۱۴۲۹ ق.

رشیدرضا، محمد، تفسیرالقرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۶ ق.

رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن ، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ .

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، ۱۴۲۹ ق.

سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: دار التفسیر، ۱۴۳۱ ق.

سید مرتضی، علی بن حسین، الموضح عن جهه اعجاز القرآن (الصرفه)، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۲۴ ق.

شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۴۳۰ ق.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، بیروت: الامیره، ۱۴۳۴ ق.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه دار المجتبی، ۱۴۳۰ ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات نور وحی، ۱۳۸۸٫

طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ، بی‌تا.

فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دارالفکر، ۱۴۲۶-۱۴۲۵ ق.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الصافی فی تفسیر القرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۱۹ ق.

قاسمی، محمد جمال‌الدین، تفسیر القاسمی: محاسن التأویل، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۴۳۱ ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: المکتبه العصریه، ۱۴۳۰ ق.

قطب، سیّد، فی ظلال القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ ق.

لین، توبی، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه: روبرت آسریان، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، ۱۳۸۶٫

مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ ق.

معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها – قم: موسسه التمهید، ۱۳۹۰٫

مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن: تفسیر موضوعی، قم: انتشارات نسل جوان، ۱۳۷۴٫

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳٫

هارویت، مارتین، مفاهیم اختر فیزیک، ترجمه سعید عطارد- بهرام خالصه، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۹٫

    ______________

دانلود مقالات مرتبط با موضوع اعجاز علمی قرآن در پایگاه معارف نت (پیشنهاد می‌کنیم این مقالات را دانلود نمایید):

وجه اعجاز قرآن کریم در کلام امام رضا‌ (ع)

اعجاز علمی عبارت تصریف الریاح در قرآن

تبیین ریشه‌ های قرآنی اندیشه کلامی اعجاز قرآن 

بررسی سه شگفتی علمی قرآن در آیه «دحو الارض»

بررسی تعارض آیات مرتبط با خلقت جهان در شش دوره

اعجاز قرآن به‏ مثابه یکی از مبانی تفسیر قرآن؛ تحلیل و داوری

آغاز پیدایش جهان در تفسیر آیات و آخرین یافته‌ های کیهان‌ شناسی

مطالعه تطبیقی مدل‌ های آغاز آفرینش از منظر قرآن و کیهان شناسی

بررسی و نقد شبهه ناسازگاری آیات مربوط به مدت آفرینش آسمان و زمین

ماهیت‌ شناسی آسمان‌ های هفتگانه با تکیه بر مولفه‌ های «خلق» و «امر» در آیات قرآن

___________

عناوین مشابه با عنوان نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن:

نقد هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن

نقد و نقد نمونه‌های ادعایی اعجاز علمی قرآن

تحلیل انتقادی مصادیق ادعایی اعجاز علمی قرآن

دانلود فایل WORD مقاله علمی پژوهشی: نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن

مطالعه بیشتر