تحلیل و ارزیابی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد بر محور تفسیر نورالثقلین | علوم قرآن و حدیث

تحلیل و ارزیابی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد بر محور تفسیر نورالثقلین ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۳۰؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ برچسبها: روایات تفسیری | تفسیر نورالثقلین | سوره قصص | تحلیل و ارزیابی روایات | سوره حمد

عنوان کامل مقاله: تحلیل و ارزیابی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد بر محور تفسیر نورالثقلین

مشخصات مقاله تحلیل و ارزیابی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد بر محور تفسیر نورالثقلین:

عنوان مجله: علوم حدیث؛ مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه موضوعی مقاله: رشته علوم قرآن و حدیث ؛ نویسندگان: نجمه نجم؛ مهدی مهریزی؛ موضوع مقاله: گونه‏‏‏ های روایات تفسیری تفسیر نورالثقلین ؛ سال انتشار: ۱۳۹۷

چکیده

مقدمه

قرآن و حدیث به عنوان دو منبع معتبر اسلامی، محور بحث های نظری مختلف میان اندیشمندان شیعه و سنی بوده است. مباحث اساسی مختلفی بین این دو منبع قابل طرح و بررسی است؛ از جمله تبیین رابطه قرآن و حدیث که محور اختلاف دیدگاه ها در این موضوع و بالتبع در موضوعات مرتبط با آن است.

در همین رابطه، جایگاه روایات تفسیری در حوزه تفسیر قرآن از جمله موضوعاتی است که یکی از مسائل مهم آن، بررسی میزان نقش روایات تفسیری و تعیین نوع وابستگی آن به حوزه تفسیر است.

نکته مهم آن است که دیدگاه های مختلف مطرح شده در باب رابطه قرآن و حدیث و میزان نقش روایات تفسیری در تفسیر قرآن، همه جنبه نظری داشته و یا برگرفته از تصویری کلی از روایات تفسیری یا گزارش های آماری محدود به یکی از ائمه معصوم علی بوده است.

لذا این اظهارنظرها و دیدگاه های مختلف، متکی به یک جامعه آماری کامل و عینی نیست. البته هر چند اکثر صاحب نظران در این حوزه اتفاق نظر دارند که برخی از گونه های روایات تفسیری در حیطه تفسیر قرآن نقش آفرین است؛

اما مسأله اصلی دقیقا در همین جا به وجود می آید که طرح این دیدگاه ها و تلاش در جهت اثبات یا رد یکی از آنها، در خلأ یک جامعه آماری عینی از انواع روایات تفسیری صورت گرفته، و مشخص نیست سهم هریک از گونه ها و مهم تر از آن سهم گونه های تأثیرگذار در تفسیر قرآن از دیدگاه آن صاحب نظران) به چه مقدار است؟

بنابراین از نظر منطق علمی، مبنای شروع، دست یابی به جامعه آماری کامل از گونه های مختلف روایات تفسیری و سپس اظهارنظر و تولید نظریه در مسائل مختلف پیرامون رابطه قرآن و حدیث است.

در این مقاله، تحلیل و ارزیابی گونه های تفسیری سوره حمد بر مبنای تفسیر نورالثقلین به عنوان تفسیر جامع روایی شیعه و طبقه بندی آنها مورد توجه است تا بتوان گام اول را در جهت دست یابی به تصویری عینی وآماری (نه فقط فرضی و نظری) از میزان نقش روایات تفسیری در حوزه تفسیر برداشت.

روشن است پس از تحقق جامعه آماری کامل و عینی که مبنای علمی مهمی در پرداختن به مسائل مربوط به رابطه قرآن و حدیث است، زمینه مطلوبی در جهت نظریه پردازی و طرح دیدگاه در این عرصه فراهم خواهد شد.

از این رو در این مقاله برآنیم بدانیم فراوانی گونه های تمام روایات تفسیری سوره حمد از حیث کمی و کارکردی به چه صورت است؟

یا در قالب سوالات جزئی تر، فراوانی گونه های مختلف روایات تفسیری بر محورهر معصوم و در هر دوره به چه شکلی است؟

فراوانی گونه های مختلف روایات تفسیری بر محور هرکتاب به چه صورت است؟

جایگاه کدام گونه ها نسبت به گونه های دیگر روایات تفسیری از حیث کمی و کارکردی برتری دارد؟

فراوانی گونه برتر، بر اساس کارکردهای مختلف روایات تفسیری چگونه قابل تحلیل است؟

روش این مقاله کیفی و تکنیک تحلیل اسنادی آن، تفسیر متن براساس داده های کمی است که با رویکرد نظری – تحلیلی از طریق مقوله بندی استقرایی به تحلیل نتایج به دست آمده می پردازد. ساختار اصلی مقاله پس از طرح مباحث مقدماتی و روشی به ترتیب ذیل است:

فراوانی گونه های روایات تفسیری سوره حمد براساس مقوله کمی و کارکردی؛ فراوانی گونه های مختلف بر محور هر معصوم؛ فراوانی گونه های مختلف بر محور کتاب و منبع؛ فراوانی گونه های مختلف بر محور دوره و قرن؛

تحلیل جایگاه گونه ها نسبت به یکدیگر از حیث کمی و کارکردی؛ تحلیل رابطه گونه برتر با گونه های دیگر روایات تفسیری؛ تحلیل سهم تأثیرگذاری گونه برتر نسبت به گونه های غیرتأثیرگذار بر تفسیر.

نتیجه گیری:

در تحلیل و ارزیابی روایات تفسیری سوره حمد براساس مقوله‌بندی، کدگذاری، کنترل و پایایی صورت گرفته، روشن شد که گونه ایضاح مفهومی از حیث کمی و کارکردی جایگاه برتری دارد.

این گونه در مقوله از حیث کمی در مجموع سور ارزیابی شده، در جایگاه اول است و این مطلب، فرضیه گسترده ترین و پردامنه ترین بودن این گونه را در مورد روایات تفسیری به اثبات می رساند.

در مقوله از حیث کارکردی، پردامنه بودن این گونه، دلالت بر دغدغه اهل بیت در توضیح محتوا و مفاهیم آیات دارد. به نظر می رسد ترجیح معصومان در تفسیر آیات، بیشتر از آن که معطوف به ذکر مصداق و تأویل و لایه های معنایی و استناد به آیه و… باشد، ناظر به صلاحدید آنان برای بهره گیری از توضیح مفهوم برای مخاطب است؛ هرچند از سوی دیگر اتخاذ این گونه در اکثر موارد از طرف معصومان، نشانگر سطح مخاطب و پذیرش بهتر مطالب از جانب او از طریق این شیوه هم می تواند باشد.

همچنین نتایج به دست آمده در مراحل کنترل و پایایی و سنجش داده ها در زمان هر معصوم، دوره های مختلف و بر محور منابع معتبر، تأیید کننده نتایج اولیه بود.

قرار گرفتن روایات بی ارتباط تفسیری و موضوعی و گونه های دیگر – که دارای تأثیرگذاری غیر مستقیم یا غیرتأثیرگذار بر تفسیر هستند – در رتبه های بعدی، حاکی از آن است که دغدغه اصلی اهل بیت لزوما ارائه تفسیروانحصارکردن توضیح و فهم آیات به بیان و تبیین خودشان و به شیوه تعبدی نبوده است؛ یعنی تفسیر قرآن دارای وابستگی تام به این نوع روایات نخواهد بود.

به عبارتی، هدف اهل بیت علمی در روایات مفهومی، بیان نشانه، شاهد، ارائه الگو و روش در زمینه تفسیر و درنقش تعلیمی بوده است، نه وابسته کردن مخاطب به روایت برای فهم و تفسیر قرآن (به صورتی که اگر روایات نباشد تفسیر صحیح قرآن ممکن نباشد). در نتیجه روایات تفسیری دارای نقش مساعدتی در فهم آیه هستند که اگر برخی از این روایات نباشند ویا باشند و حجت نباشند، خللی در فهم تفسیر به وجود نخواهد آمد.

واژگان پرتکرار مقاله: روایات تفسیری | سوره حمد | روایات تفسیری | سوره حمد | عروسی حویزی | احادیث تفسیری

مقالات مشابه با موضوع تفسیر نورالثقلین:

بازخوانی تاویل های اهل بیت (ع) در روایات تفسیر نورالثقلین

نقد متنی روایات تفسیر نورالثقلین بر اساس مستندات قرآنی

عناوین مشابه با عنوان تحلیل و ارزیابی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد بر محور سوره حمد:

گونه شناسی روایات تفسیری تفسیر نورالثقلین با محوریت سوره حمد

اعتبارسنجی گونه‏‏‏ های روایات تفسیری سوره حمد در تفسیر نورالثقلین

 ارزیابی روایات تفسیری سوره حمد در تفسیر نورالثقلین

مطالعه بیشتر