رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن کریم

رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن کریم ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۶؛ نویسندگان: مریم السادات خلیلی ازاد؛ مهرداد عباسی؛ موضوع: کارکردهای پرسش از منظر قرآن ؛ تعداد صفحات: ۲۲؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ واژگان کلیدی: قرآن | پرسش | پرسشگری | کارکرد | تربیت

عنوان کامل مقاله: رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن کریم

مشخصات مقاله رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن:

عنوان مجله: دوفصلنامه کتاب قیم؛ نویسندگان: مریم السادات خلیلی ازاد؛ مهرداد عباسی؛ سال انتشار: ۱۳۹۶؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

مقدمه

تربیت آدمی از مهم ترین وظایف بشر و دشوارترین آنهاست. راه و رسم درست تربیت از دیرباز تاکنون مورد توجه اندیشمندان تربیتی بوده است. در این میان، آنچه بیش از همه در فرآیند تربیت مورد توجه قرار گرفته، اندیشه ورزی و تفکر بوده است. تعریف انسان از سوی ارسطو به نطق و اندیشه ورزی (هرست و پیترز، ۱۹۷۰، ص۱۰۸) و تأکید افلاطون بر عقل و حکمت در ایده انسان کامل (باتلر، ۱۹۶۸، ص۱۱۳) را می توان نمونه هایی از این توجه به شمار آورد.

بر این اساس می توان گفت تقویت اندیشه ورزی و تفکر، پای ثابت اهداف تربیتی در الگوها، نظام ها و روش های مختلف تربیتی مطرح در جهان بوده است.

از سوی دیگر تقویت تفکر، خود وابسته به اموری دیگری است. یکی از مؤلفه های مهم در به راه انداختن جریان تفکر، پرسش است. جریان تفکر، یا طلبی آغاز می شود که در درون پرسشی می روید و تا این پرسش مجال طرح نیابد، جریان تفکر آغاز نمی شود.

صفایی حائری (۱۳۹۰، ص ۵۵)، معتقد است تا پرسش مطرح نشود، فکر به حرکت نمی افتد و تا فکر به حرکت نیفتد، دست یابی به پاسخ و شناخت نیز امکان پذیر نخواهد بود. همچنین دیویی (۱۹۳۳، ص ۲۲) معتقد است، جریان تفکر و اندیشه ورزی، همواره از مواجهه با یک مسأله یا پرسش از راه حل آن، آغاز می شود. منظور وی از مسأله، چالشی است که پاسخ آماده نداشته باشد یا پرسشی که تلاطمی را در وجود فرد برانگیزد.

بنابراین می توان گفت تربیت در راستای تقویت اندیشه ورزی و تفکر، نیازمند فراهم سازی زمینه هایی برای پرسشگری و تقویت آن است. برای نمونه، روش دیالکتیکی سقراط را می توان بارزترین نمونه کاربرد پرسش در راستای تربیت به شمار آورد. به نظر می رسد سقراط با استفاده از پرسش و پاسخ و برجسته کردن مجهولات افراد در پی آن است تا آنان را به سوی حقایق رهنمون شود (قائدی، ۱۳۸۳، ص ۴۹).

«به اعتقاد سقراط نمی شود تعلیم و تربیت تنها به دنبال انتقال علم باشد. تعلیم و تربیت، فعالیتی ذهنی است نه برنامه ای درسی که باید ابلاغ شود. وی معتقد بود مقدمه تعلیم و تربیت پر سیدن است، یعنی استخراج دانش از درون به جای تحلیل دانش از بیرون» (فیشر، ۱۳۸۸، ص ۱۹۱).

گادامر نیز برای ورود به هر موضوعی، پرسش را ضروری می داند و آن را کلید رسیدن به فهم معرفی می کند. وی فهم را فرآیندی تعاملی دانسته که در خلال پرسش های دوجانبه شکل می گیرد و در این فرآیند، پرسش از اهمیت ویژه ای برخوردار می گردد (واعظی، ۱۳۸۵، ص۲۴۳).

قرآن کریم نیز در مقام کتابی که برای هدایت و تربیت انسانها آمده، در بسیاری موارد از پرسش بهره گرفته و به نظر می آید راهبرد خاصی از آن را مد نظر دارد. قرآن با استفاده از پرسش، ضمن به تفکر واداشتن مخاطب، تلاش می کند تا وی را از حالت منفعلانه خارج سازد و به عاملی فعال تبدیل کند.

بیش از ۲۰۰۰ آیه از آیات قرآن به صورت پرسشی بیان شده است که خود نشانگر اهمیت پرسشگری در قرآن است؛ اما سازوکار پرسش های قرآنی و انواع آنها هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد و نیازمند پژوهش و واکاوی است.

در زمینه پرسش های قرآنی پژوهش هایی صورت گرفته است؛ برای نمونه فیاض در پژوهشی تحت عنوان «پرسشگری، راهبرد هویت پایدار دینی در قرآن کریم»، ضمن بررسی انواع پرسش های قرآنی به تبیین نقش و جایگاه پرسش در شکل گیری هویت در انسان می پردازد (فیاض، ۱۳۸۸، ص ۳۷). این پژوهش در بررسی پرسش های قرآنی و داشتن رویکردی تربیتی با مقاله حاضر دارای اشتراکاتی است؛

اما پژوهش حاضر در نوع بررسی و نیز پرسش های مورد بررسی، با آن متمایز است. از جمله، در این پژوهش تلاش شده تا تنها پرسشگری های میان خداوند و پیامبران محور استنباط قرار گیرند تا از خطاهای پرسشگری بر کنار باشیم.

همچنین ابیضی شلمانی در پایان نامه خود تحت عنوان « پرسش و پرسشگری در قرآن کریم»، به بررسی استفهامات قرآنی از منظر چرایی، موضوع و پاسخ های آنها پرداخته است؛ اما به اذعان خود پژوهش، عدم وجود نگاه تربیتی به پرسش (ابیضی شلمانی، ۱۳۸۰، ص ۶)، طریقه به کار گیری این نوع پرسشگری ها در تربیت را با ابهام مواجه ساخته و واکاوی تربیتی این نوع پرسشگری را ضروری می سازد.

در حوزه علوم تربیتی نیز پژوهش هایی به بررسی پرسش و نقش آن در تربیت پرداخته اند، اما به دلیل مبنا قرار ندادن قرآن، با مقاله کنونی، تفاوت بنیادینی دارند. «بررسی ابعاد نظری و عملی تعلیم و تربیت پرسش محور» (مهر محمدی، ۱۳۷۶) و «از پرسش های متخیلانه تا آفرینش – های خلاقانه» (ابراهیمی و دیگران، ۱۳۹۳) نمونه هایی از این دست پژوهش ها محسوب می شوند.

در قرآن در مواضع گوناگون از انواع مختلف پرسش استفاده شده است. با توجه به رویکرد تربیتی موجود در قرآن کریم، محقق بر آن است تا با دیدی تربیتی پرسش های قرآن را از منظر کارکرد آنها مورد بررسی قرار دهد. برای این کار ابتدا ضمن اشاره به الگوهای تربیتی رایج، بررسی ها و دقت هایی است که بر نظریه های تربیتی، عمل تدریس و تعمق بر آیات قرآنی صورت گرفته است.

نتیجه گیری:

یافته های این پژوهش نشان می دهد بیشترین انواع پرسش های قرآنی معطوف به بدنه اصلی رابطه معرفتی ارزشی معلم و شاگرد است. همچنین دو مرحله تمهیدی و پایانی نیز می تواند با پرسش های ویژه ای محقق شود.

همان طور که جدول بالا نشان می دهد، پرسش در مرحله میانی که بار محتوایی آن پررنگ تر است، خود را آشکارتر نموده و از اهمیت و تأکید قرآن بر این بخش پرده برمی دارد. بر این اساس می توان گفت یکی از مراحلی که می توان از پرسش، بهره فراوان برد، مرحله میانی تربیت است؛ یعنی زمانی که مربی بیشترین بار محتوایی موردنظر خود را به اشتراک می گذارد.

همچنین کارکردهای قابل توجهی نیز در مرحله بازبینی و اصلاح قرار گرفته اند. مربی همچون دیده بانی آگاه، ضمن رصد مداوم خود بر جریان تربیت، می کوشد تا با استفاده از ابزارهای مناسب، متربی را در مسیر رشد یاری بخشد. در این مرحله نیز پرسش با بر دوش داشتن کارکردهای متنوع و مهمی چون خطایابی و تبیین به یاری مربی شتافته و جریان تربیت را بهبود می بخشد.

سایر کارکردها نیز در مرحله مقدماتی نمایان شده اند. این مرحله همان طور که از نامش پیداست، به دلیل آنکه نقش زمینه سازی برای ورود به بدنه اصلی را بر عهده دارد کمترین کارکردها را در خود جای داده است؛ اما کمتر بودن کارکردها در آن نشان دهنده کم اهمیت بودن آن نیست؛ بلکه به اقتضای ماهیت مرحله، یعنی مقدماتی بودن آن است. لذا استفاده از پرسش با هدف تأمین آماده سازی و ایجاد تنش شناختی در مخاطب، زمینه را برای ارائه بدنه اصلی فراهم می سازد.

آموزش انواع پرسشهای مناسب به مربی و فنون پرسشگری به وی می تواند جریان تربیت را به جریانی پویا و نقاد مبدل سازد و نقش متربی را در فرآیند تربیت پررنگ تر سازد. این پررنگ تر شدن، خود به معنادار شدن محتوا برای وی خواهد انجامید. در عین حال، ویژگی های هر یک از این پرسش ها و نحوه رابطه معلم و شاگرد در هر یک از انواع پرسشگری، امری است که باید مورد تأمل دوباره قرار گیرد.

واژگان پرتکرار مقاله:

پرسش ؛ پرسشگری ؛ سوال ؛ پاسخ ؛ تربیت

عناوین مشابه با عنوان رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن کریم:

• کارکردهای تربیتی پرسش از منظر قرآن کریم

•  آثار تربیتی پرسش و پاسخ از منظر قرآن کریم

• آداب پرسش و پاسخ از منظر آیات قرآن

مقالات مرتبط با موضوع پرسش و پرسشگری از منظر قرآن (برای دانلود روی عنوان مقالات کلیک نمایید):

آداب شاگردی و استادی در داستان موسی و خضر (ع)

پرسشگری خداوند در قرآن کریم (مطالعه موردی: سوره یس)

گونه‌ شناسی پاسخ‌ ها و اجابت درخواست‌ ها در نهج‌ البلاغه

انتهای پیام مقاله: رویکردی تربیتی به کارکردهای پرسش از منظر قرآن

مطالعه بیشتر