اسلوب تهکم در خطبه‌ های نهج‌ البلاغه

نویسندگان: رسول دهقان ضاد ؛ ایمان موسوی مهربانی

سال انتشار: ۱۳۹۵

سطح مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

اسلوب تهکم همواره یکی از متداول­ترین شیوه ­های ادبی جهت تنبیه و هشیاری مخاطب بوده است. بدین صورت که متکلم جهت توهین، تحقیر و یا تنبیه مخاطب، لفظی را به­ جای لفظی دیگر می‌آورد؛ مانند زمانی که مدح را به جای ذم و وعد را به جای وعید به کار گیرد. این صنعت بلاغی در هر دو علم معانی و بیان مورد نظر دانشمندان بلاغت بوده است و امام علی(ع) در بسیاری از خطبه­ های نهج ­البلاغه با اهداف مختلف از این صنعت ادبی بهره گرفته ­اند. جستار حاضر می­کوشد تا ضمن استخراج نمونه ­های مختلف اسلوب تهکم از میان سخنانِ حضرت، به تحلیل و ارزیابی آن­ها پرداخته و هر کدام از آنها را در طبقه ­بندی خاص خود قرار دهد.

یافته‌ های پژوهش نشان می­دهد، بیشترین نمونه‌های تهکم در خطبه‌ های نهج‌ البلاغه در حیطه علم معانی می‌گنجد و در قالب جمله‌های خبری که از اغراض ثانویه برخوردار است، نمود دارد و اسلوب تهکم با استمداد از علم بیان ، گسترۀ کمتری را به خود اختصاص داده است. همچنین دلیل استفاده حضرت از این ساختار در بیشتر خطبه‌ها، تنبیه و بیداری دوستان و یاران خویش است و فقط در مواردی خاص از این اسلوب جهت تحقیر و توهین استفاده نموده­اند.

واژگان کلیدی: اسلوب تهکم ؛ نهج‌ البلاغه ؛ خطبه؛ علم معانی ؛ علم بیان

: [English]عنوان مقاله

Structural analysis of al-Tahakkom in the sermons of Nahj al-Balagha

واژگان کلیدی  [English] :

the style of al-Tahakkom, Nahj al-Balagha, sermon, semantics, rhetoric

 اسلوب تهکم در خطبه‌ های نهج‌ البلاغه