بازیابی مفهوم و قلمرو نسخ در تفاسیر تبیان و مفاتیح الغیب

عنوان مقاله: بازیابی مفهوم و قلمرو نسخ در تفاسیر تبیان و مفاتیح الغیب

.
نویسندگان: محسن قاسم پور ؛ محمدعلی مهدوی راد ؛ فاطمه حاجی اکبری

.

سال انتشار: ۱۳۹۶   سطح مقاله: علمی پژوهشی

.
چکیده

موافقانِ وقوعِ نسخ در قرآن، ناسخ و منسوخ را جزو دستورات الهی می‌دانند که پروردگار با علمی که بر مصلحت بندگانش دارد، آن را جاری ساخته و در مقابل، مخالفانِ نسخ معتقدند، کتابِ خدا قانون فراگیر و همیشگی داشته و از اختلاف و باطل به دور است. در حقیقت نسخ در دیدگاه منکران، نوعی قصور در علم خداوند یا نقص تلقی می‌شود. فخر رازی و شیخ طوسی گرچه به لحاظ کلامی دارای دو خاستگاه فکری‌اند اما با توجه به رویکرد عقل‌گرایانه خود در تفسیر، در قلمرو نسخ دارای دیدگاه‌های خاصی‌اند.

مواجهۀ با نسخ از سوی این دو مفسر به ویژه با مد نظر قراردادن انگارۀ فردی مانند ابومسلم اصفهانی _ به مثابه بارزترین عالم مسلمان منکر نسخ_در مباحث تفسیری از جمله نسخ، قابل مطالعه است. شیخ طوسی در مقدمۀ تفسیر تبیان ضمن تشریح نسخ و اقسام آن هر سه قسم نسخ را صحیح می‌شمرد، اما فخر رازی همراه با ذکر اقوال دربارۀ نسخ برخی آیات، اهتمام ویژه‌ای به ذکر آرای ابومسلم اصفهانی داشته و در اغلب موارد آنها را صحیح دانسته است که با توجه به اشعری بودن فخر غیر قابل انتظار می‌نماید. فخر در موضوع نسخ به آرای وی تمایل دارد. شیخ طوسی نیز در پاره‌ای موارد، در حوزۀ نسخ دارای دیدگاهی است که با نظریات دیگر عالمان شیعه متفاوت است.

کلیدواژه ها: نسخ؛ بررسی تطبیقی؛ التبیان فی التفسیر القرآن؛ مفاتیح الغیب

.

عنوان مقاله [English]

A Reanalysis of the Concept and Domain of Abrogation in Tebyan and Mafatih Al-Qayb Commentaries

چکیده [English]

Proponents of the occurrence of abrogation in the holy Quran believe that the abrogator and abrogated are among Divine commands which are carried out by God due to His knowledge of His servants’ best interest. On the contrary, opponents of abrogation hold that God’s Book is an all-comprehensive and everlasting command with no contradiction and falsehood. In fact, they believe that abrogation is a kind of deficit in God’s knowledge and a defect.

Although Fakhr Razi and Sheikh Tusi have two distinct theological views, they have certain views about abrogation, given their rationalistic approach to exegesis. Their views about abrogation are worth of studying, given Abu Muslim Isfahani’s view on commentary issues, who is the most prominent Muslim Scholar denying abrogation.

In the introduction of his Tebyan commentary, Sheikh Tusi elaborates on abrogation and its three types, and regards them true, while Fakhr Razi mentions different views about the occurrence of abrogation in some Quranic verses, pays particular attention to Mu’tazilite Abu Muslim Isfahani’s views, and regards most of them as correct, which is unexpected as he is an Ash’arite. It seems that Fakhr Razi has tendency towards his views in terms of abrogation. Sheikh Tusi also has a view about some instances of abrogation, which is different from those of other Shia scholars.

کلیدواژه ها [English]

abrogation, comparative study, Al-Tebyan fi Tafsir Al-Quran, Mafatih Al-Qayb

مطالعه بیشتر