بررسی تطبیقی رابطه مشیت و اراده الهی در تفسیر کبیر و المیزان

عنوان مقاله: بررسی تطبیقی رابطه مشیت و اراده الهی در تفسیر کبیر و المیزان

نویسندگان: محمدتقی رفعت‌ نژاد؛ رحمت‌ الله عبدالله‌ زاده؛ عباس حاجیها؛ جواد پاک

چکیده

وجود آیات به‌ ظاهر متفاوت در قرآن کریم پیرامون مسأله هدایت و ضلالت، و آیاتی که بیانگر عمومیت مشیت و اراده الهی و حاکمیت آن بر نظام آفرینش می‌باشد، آن را به یک دل‌مشغولی فکری و دینی میان متکلمان، و مفسران اسلامی تبدیل نموده و موجب پیدایش آرای متفاوتی در این خصوص شده است و این امر در تفاسیری که با صبغه کلامی به نگارش در آمده‌اند از نمود بیشتری برخوردار بوده است.

در این میان، فخر رازی و علامه طباطبایی به‌عنوان نمایندگان دو مکتب تفسیری اشاعره و امامیه بر اساس مبانی، قواعد، و پیش‌ دانسته‌ های مبنایی، ابزاری و محتوایی تفسیری، مانند اعتقاد یا عدم‌ اعتقاد، به نقش آیات قرآن در تفسیر یکدیگر، نقش سیاق آیات در فهم صحیح دیگر آیات، برخورداری قرآن از زبان خاص، حجیت سخنان اهل بیت علیهم‌ السلام در تفسیر که به نص حدیث ثقلین همتای قرآن دانسته شدند، حجیت عقل در تفسیر قرآن و حسن و قبح عقلی، برداشت‌ های متفاوتی پیرامون آیات مرتبط با مساله هدایت و ضلالت و رابطه آن با اراده و مشیت الهی داشته‌اند.

به طوری که فخررازی با تکیه بر مبانی کلامی اشعری وقوع همه حوادث عالم و صدور تمامی افعال انسان در زندگی فردی و اجتماعی، از جمله مسأله هدایت و ضلالت انسان، امری حتمی و جبری و تخلف از آن را محال دانسته است. در حالی که علامه طباطبایی با استدلال به آیات قران و روایات معصومین علیهم‌ السلام و دلایل عقلی ضمن اعتقاد به عمومیت مشیت و اراده الهی، نه تنها از آیات مربوطه استنباط جبر ننموده بلکه آیات مربوط به مشیت و اراده الهی را مبین و مؤید اختیار انسان نیز دانسته است.

مقاله حاضر جستاری تطبیقی است از آیات تفسیر‌شده پیرامون موضوع فوق از دو مفسر مذکور، براساس تفسیر کبیر و المیزان تا وجوه اختلاف ادله و آرای تفسیری آنها باز نموده شود.

واژگان کلیدی: هدایت و ضلالت ؛ مشیت و اراده الهی ؛ تفسیر کبیر ؛ تفسیر المیزان

سطح مقاله: علمی پژوهشی

رابطه مشیت و اراده الهی در تفسیر کبیر و المیزان

مطالعه بیشتر