بررسی تطبیقی مبانی تفسیری شیخ طوسی و فخر رازی و تاثیر آن در موضوع نسخ

نویسندگان:

محسن قاسم پور ؛ فاطمه حاجی اکبری 

فخر رازی و شیخ طوسی گرچه به لحاظ کلامی دارای دو خاستگاه فکری‌اند اما با توجه به رویکرد عقل گرایانه خود در تفسیر در قلمرو نسخ دارای دیدگاه‌های خاصی‌ هستند.

سال انتشار: ۱۳۹۴

سطح مقاله: علمی پژوهشی

کلیدواژه‌ها: شیخ طوسی ؛ فخر رازی ؛ مبانی تفسیری ؛ حکیمانه بودن ؛ آیات ناسخ و منسوخ

.

چکیده

فخر رازی و شیخ طوسی گرچه به لحاظ کلامی دارای دو خاستگاه فکری‌اند اما با توجه به رویکرد عقل گرایانه خود در تفسیر در قلمرو نسخ دارای دیدگاه‌های خاصی‌اند این رویکرد عقل گرایانه برخاسته از مبانی تفسیری این دو مفسر بزرگ مسلمان است. مبانی تفسیری که در حکم پیش فرض ها و اصول بنیادین مفسران قرآن است، در نحوه کیفیت تفسیری مفسر بازتاب می یابد. صرف نظر از جنبه‌های گوناگون مبحث نسخ – که از دیرباز محل بحث محققان علوم اسلامی بوده – آنچه در این مقاله کانون بحث و بررسی است؛ چگونگی تاثیر این مبانی تفسیری در تفسیر آیات ناظر بر ناسخ و منسوخ است. بر اساس، مبانی مهمی مانند حکیمانه بودن خدا و فعل او یعنی قرآن حکیم، جاودانگی قرآن و تاثیر آن با توجه به عنصر مصلحت در نسخ و سرانجام خود اصل و مبنای ناسخ و منسوخ داشتن قرآن، آیات موسوم به ناسخ و منسوخ تفسیری خاص یافته است. اولا نتیجه این تفسیر این است که دامنه این آیات بسیار محدود است هر دو مفسر چیزی کمتر از ده آیه را شامل چنین آیاتی می­‌دانند؛ ثانیا هر دو مفسر در پرتو مبانی مانند حکیمانه بودن خدا و قرآن و جاودانگی آموزه­ای آن و نوع رابطه‌­ای که این مبنا با نسخ از حیث عنصر مصلحت دارد، دارای نقاط اشتراکی هستند. اما از ­آن ­سو، در موردی که به تفاوت دیدگاه کلامی آنان مربوط می­‌شود مانند اهمیت اصل عدل به عنوان مولفه اساسی مبنای عقلی در تفسیر آیات اختلاف دارند.