فایل WORD: بررسی بلاغت دعای حضرت زکریا و حضرت نوح در قرآن

بررسی بلاغت دعای حضرت زکریا و حضرت نوح در قرآن ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۱۸؛ فرمت: فایل WORD [قابل ویرایش] ؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه دانلود مقالات علوم قرآن و حدیث

 .

عنوان کامل: بررسی بلاغت دعای حضرت زکریا و حضرت نوح در قرآن

 .

مشخصات مقاله بررسی بلاغت دعای حضرت زکریا و حضرت نوح در قرآن:

عنوان مجله: رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث؛ رده مجله: مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۱۸؛ نویسندگان: حسن اعظمی خویرد؛ مرتضی چراغچی؛ هانیه ژرفی. فرمت فایل: WORD ؛ موضوع محوری مقاله: اسلوب بلاغی دعای حضرت زکریا و حضرت نوح

 .

چکیده

موضوع پژوهش حاضر، بررسی وجوه بلاغی برخی ادعیه حضرت زکریا و حضرت نوح است که به طور خاص در آغاز یا میانه آن، لفظ “ربّ” و مشتقات آن به کار رفته است.

هدف کلی پژوهش، نشان دادن نقش اسلوب دعا، در شناخت بلاغت قرآن و دامنه تاثیر آن بر مخاطبان و افکندن طرحی نو در تحلیل وجوه بلاغی متون مقدس ادبی طرحی نو است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و از مهمترین دستاوردهای آن عبارت است از:

الف) ادعیه مشتمل بر لفظ «رب» و مشتقات آن در قرآن، اغلب از نوع طلب و درخواست است.

ب) دعای دو پیامبر به طور خاص، به ویژگی‏های برجسته‏ای متّصف است همچون گزینش دقیق واژگان، تغییر سبک بیانی یا عدول از مألوف که مهم‏ترین مؤلفه های آن تقدیم و تأخیر، ایجاز حذف، اطناب غیر مخل به معنا، التفات و تصویرپردازی های زیبا است و بیشتر از خلال آرایه های بیانی: استعاره، مجاز و کنایه تجسم یافته است.

ج) زبان و لحن سخن حضرت نوح (ع) به مقتضای شرایط مصمم تر، بی پرده‏تر و تهدیدآمیز است و کارکردی تنذیری دارد. اما زبان حضرت زکریا (ع)، زبان مناجات و لطافت و رحمت است.

امید است که این مختصر بتواند برگ سبزی بر شاخسار درخت سایه گستر و پربار پژوهش‏های نوین قرآنی قلمداد گردد.

واژگان کلیدی: قرآن کریم ؛ بلاغت دعا ؛ حضرت زکریا ؛ حضرت نوح ؛ رب و مشتقات آن.

 .

واژگان و اصطلاحات پرتکرار مقاله: حضرت زکریا ؛ حضرت نوح ؛ بلاغت دعا ؛ پیامبران ؛ نیایش ؛ دعا در قرآن

 .

فهرست مطالب مقاله:

چکیده

۱- مقدمه

۲- بیان مسأله

٣- کلیات پژوهش

۱ – ۳- پیشینه تحقیق و تازگی پژوهش حاضر

۲ – ۳ – روش پژوهش

۳ – ۳- اهداف اصلی پژوهش

۴ – ۳ – جامعه آماری پژوهش و روش انتخاب آیات

۴- بحث و بررسی

۱ – ۴ – برخی از پرکاربردترین معانی دعا در قرآن کریم

۲ – ۴ – بلاغت دعای پیامبران در قرآن کریم

۳ – ۴- دعای حضرت زکریا (ع) در سوره مریم ۱-۱۱

۴ – ۴- دعای حضرت نوح (ع) در سوره نوح ۲۴-۲۸

نتیجه گیری

منابع

.

قسمتی از متن مقدمه:

قرآن کریم یگانه معجزه جاودان الهی است. چه بسا بهترین و بلیغ ترین توصیف درباره آن، در این آیه شریفه نهفته باشد که: «کتاب أحکمت آیاته ثم فصلت من لدن حکیم خبیر» (هود/۱).

این تعبیر در حقیقت سبک و زبان شگفت انگیز و شکوهمند قرآن را به بهترین وجه توصیف می کند به عبارتی این کتاب مقدس را همچون ساختمان بسیار مستحکمی می داند که گزینش واژگانی آن به دقیقترین شکل ممکن و مهندسی دقیقش در رشته ای بس منسجم، از آن ساختمانی با سازه های بسیار پایدار، ساخته است.

از همین رو، نه تنها هیچ کاستی و ابهامی در آن راه ندارد بلکه از نظم، انسجام، پیوستگی، پایستگی ای دقیق و نیکو و ساختاری متقن برخوردار است.

عرب ها با این که خود اهل زبان و پیشگامان بلاغت عربی قلمداد می شدند؛ از همان نخستین باری که آیات قرآن را شنیدند، بی نهایت حیران و شگفت زده گشتند؛ زیرا نوع خاصی از زبان و جمله هایی بسیار زیبا می شنیدند که اساسش همان واژگان و حروف کاربردی خودشان بود و پیشتر، نظیر آن را نه در نثر نثر پردازن، نه در شعر شاعران و نه حتی در سجع کاهنان نشنیده بودند تا جایی که یکی از آنان درباره این کتاب مبین چنین تعبیر کرد که: «إنه سحر ساحرا…» (المبارک، ۳۲).

بنابراین با توجه به لایه های پنهان بلاغی قرآن و اسلوب بیانی خاص آن، انجام پژوهش حاضر می تواند رهگشا باشد. لذا به مطالعه موردی دو نمونه از دعاهایی می پردازد که از زبان دو پیامبر الهی بیان شده و به طور خاص مشتمل بر لفظ کریمه «رب» و مشتقات آن است.

شاکله تحقیق نیز بدین قرار خواهد بود که پس از بیان مسأله اصلی و کلیات پژوهش، نخست؛ برخی معانی پرکاربردتر دعا در قرآن کریم بیان می شود …

.

قسمتی از متن بیان مسأله:

با آن که قرآن، سبک، زبان، واژگان، حروف، جمله ها، ترکیب ها و … خود را از سبک و ساختار زبان متعارف عرب ها و نیز حتى نظم و انسجامش را از ساختارهای نحوی آنان گرفته، باز هم از گذشته تا به امروز، با اسلوب منحصر به فرد، نظم عجیب و غریب و انسجام مبتکرانه اش، نه فقط عربها بلکه همگان را عاجز ساخته و فصیح ترین و بلیغ ترین کلمات را با دقیق ترین معانی، والاترین مقاصد و بهترین موضوعات در نیکوترین نظم و انسجام آورده است. یکی از بهترین این موضوعات، دعا است.

پژوهش حاضر ضمن تأکید بر نقش برجسته اسلوب دعا در ایجاد پیوند میان اصول بلاغی و متن بلیغ قرآن و با طرح این پیش فرض اولیه که کاربست دعایی زبان انبیای الهی در قرآن کریم، در سیاق و شرایط حال و مقامی گوناگون، جلوه های متعددی دارد؛ به دنبال یافتن پاسخ این مسأله اصلی است که در قرآن کریم چه تفاوتی هایی میان کاربست دعایی زبان پیامبران اولوالعزم الهی و زبان سایر پیامبران الهی می توان متصور شد؟

همچنین از رهگذر پاسخ به مسأله اصلی، به مسائل فرعی دیگری پاسخ داده می شود. پرسش هایی نظیر: دلیل انتخاب دو پیامبر مورد بحث چیست؟ چه ویژگی های زبانی برجسته ای در ادعیه دو پیامبر می توان دید؟ آیات مشتمل بر لفظ رب و مشتقات آن، در ادعیه مورد بحث یا نظایر آن در قرآن کریم، اغلب چه دلالت معنایی ای از مقوله دعا را به مخاطب قرآنی القا می کنند …

قسمتی از متن نتیجه گیری:

از مجموع آن چه در این جستار مختصر گذشت، به طور کلی این نتایج استخراج می شود:

آیات دعا در قرآن کریم بسامد بالایی به خود اختصاص داده است و خود شامل انواع مختلفی همچون: دعای پیامبران و فرستادگان الهی، ائمه معصومین، مؤمنان و نیکوکاران می شود.

روشی که در قرآن کریم برای دعا به کار رفته، این است که از دو نوع دعای عبادت و ثنا، و دعای طلب و درخواست بهره می گیرد و گاه جای این دو نوع عوض شده و واژگان مخصوص هر یک برای دیگری به کار رفته و این دو نوع در یک سوره بر یکدیگر مقدم شده است.

اغلب دعای عبادت به اسم جلاله «الله» و طلب و درخواست به لفظ «رب» اختصاص داده شده است؛ زیرا عموما عبادت متعلق به ویژگی الوهیت پروردگار و طلب و درخواست و به تبع آن اجابت دعا از متعلقات ربوبیت است.

اسلوب آیات دعا عموما بلیغ، شفاف، متین و زیباست و اسلوب دعای پیامبران به طور خاص، به ویژگی های برجسته ای متصف است از جمله:

الف) گزینش دقیق واژگان که خود از نشانه های شفاف سازی زبان قرآن است.

ب) تغییر سبک بیانی یا عدول از مألوف که از مهم ترین مؤلفه های آن در دعاهای مورد بحث عبارتند از:

تقدیم و تأخیر، ایجاز حذف، اطناب غیر مخل به معنا، التفات و تصویرپردازی های زیبا که بیشتر از خلال آرایه های بیانی مثل: استعاره، مجاز و کنایه تجسم یافته و خود از نشانه های متانت و زیبایی الفاظ و اسلوب بیانی این ادعیه به شمار می آید.

دریافت نهایی این که، زبان گفتمان دعای حضرت نوح (ع) با دعای حضرت زکریا (ع) تفاوت دارد …

.

تعدادی از منابع مقاله:

قرآن کریم

ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، مؤسسه التاریخ، بیروت، ۲۰۰۰م.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، تحقیق: أحمد صقر، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۳۹۸ق.

ابی السعود، محمد العمادی، ارشاد العقل السلیم، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۹۹۹م.

الأزهری، ابومنصور، تهذیب اللغه، تحقیق: د. عبدالحلیم جبار، الدار المصریه للتالیف و النشر، بی جا، ۱۹۹۴م.

الاندلسی الغرناطی، أبو حیان، البحر المحیط، دار الکتاب الاسلامی، القاهره، ۱۹۹۲م.

البستانی، محمود، تاریخ الادب العربی فی ضوء المنهج الاسلامی، مجمع البحوث الاسلامیه، مؤسسه

الطبع و النشر للأستانه الرضویه المقدسه، مشهد، ۱۹۱۳ق.

البیضاوی، ناصر الدین عبد الله، انوار التنزیل و اسرار التأویل، دارالکتب العلمیہ، بیروت، ۱۹۹۹م.

الجرجانی، عبدالقاهر، دلائل الاعجاز، تعلیق: د. محمد محمود شاکر، مکتبه الخانجی، القاهره، ۱۹۸۹م.

—— ، اسرار البلاغه فی علم البیان، تعلیق: سید محمد رشید رضا، دارالمعرفه للطباعه والنشر، بیروت، ۱۴۰۴ق.

خلف، حسن، بررسی جلوه های زیباشناختی صحیفه سجادیه، پایان نامه جهت دریافت درجه دکتری رشته زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش.

الراغب الأصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دارالمعرفه، بیروت، ۱۹۹۸م.

الزجاج، ابواسحاق، معانی القرآن و اعرابه، تحقیق: د. عبدالجلیل الشلبی، عالم الکتب، بیروت، ۱۹۸۸م.

الزمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۹۰۷ق.

سید قطب، ابراهیم، فی ظلال القرآن، دار النشر، بی جا، ۱۹۸۸م.

السیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۹۷۸م، القاهره، ۱۹۷۸م.

الشوکانی، محمد بن على، فتح القدیر، دارالکلم الطیب، دمشق – بیروت، ۱۴۱۴ق.

الصابونی، محمد علی، صفوه التفاسیر، دارالکتب العلمیہ، بیروت، ۱۹۹۹م.

الصعیدی، عبدالمتعال، بغیه الایضاح لتلخیص المفتاح، مکتبه الآداب و مطبعتها، القاهره، بی تا.

الفراء، ابو زکریا یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق: احمد نجاتی و محمد على النجار، الهیئه المصریه العامه للکتاب، مصر، ۱۹۸۰م.

القزوینی، الخطیب، الایضاح فی علوم البلاغه، شرح: د. محمود عبدالمنعم الخفاجی، دار الکتاب اللبنانی، بی جا، ۱۹۸۰م.

المبارک، مازن، الموجز فی تاریخ البلاغه، دارالفکر، دمشق، ۱۹۹۹م.

.

مطالعه بیشتر