بن مایه عدالت در کلام امام رضا (ع) | رشته علوم قرآن و حدیث

بن مایه عدالت در کلام امام رضا (ع) ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۲۰؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ برچسبها: امام رضا | عدالت | عدل | حقیقت | واقعیت

عنوان کامل مقاله: بن مایه عدالت در کلام امام رضا (ع)

مشخصات مقاله بن مایه عدالت در کلام امام رضا (ع):

عنوان مجله: فرهنگ رضوی؛ مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه موضوعی مقاله: رشته علوم قرآن و حدیث ؛ نویسندگان: رحمت الله کریم زاده؛ موضوع مقاله: عدالت در کلام امام رضا (ع) ؛ سال انتشار: ۱۳۹۷

چکیده

مقدمه:

انسان در طول تاریخ به موضوع عدالت و تحقق آن توجه خاصی داشته و از مهم ترین آرمان های او بوده است. انسان فطرتأ عدالت را می شناسد و حسن عدالت و قبح بی عدالتی را درک کرده و برای آن اهمیت خاصی قائل است.

هر مردم و ملتی از عدالت سخن می گویند حتی زمانی که بی عدالتی در این جهان به وفور به چشم می خورد، اما بشر در مقام تحقق این آرمان، خواه به لحاظ چیستی و خواه کیفیت اجرا، با موانعی روبه رو بوده است.

در این میان، زندگی اسلامی و قوانین الهی چنان با عدالت پیوند دارد که هدف اصلی آن برقراری عدالت شمرده شده است. از این رو، در سخنی به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) آمده است: «یک حکومت ممکن است با کفر باقی بماند ولی بدون عدالت نمی تواند پابرجا باشد.»(مفید، ۱۴۰۳ق: ۳۱۰)

هر چند بحث‌های فراوانی تاکنون درباره مفهوم، حقیقت و راه‌های اجرای عدالت صورت گرفته و تعریف‌های گوناگونی برای آن ارائه شده است، ولی به نظر می رسد بیشتر أن تعریفها ناظر به مصداق های عدالت و متناسب با نوع نگاه به آن بوده است.

به عنوان مثال، تعریف فقهی عدالت ناشی از نوع نگاه فقها و نیازی که فقه به عدالت دارد، معرفی شده است و بین خود آنها در بیان آن اختلاف نظر وجود دارد.

لذا برخی آن را به ملکه نفسانی تعریف کرده اند که فرد را به ترک محرمات و انجام واجبات ملزم می کند که در این صورت عدالت صفت ذات به شمار می آید.

یا برخی عدالت را صفت فعل معرفی و آن را استقامت عملی در راه شرع و انحراف پیدانکردن از آن معنا کرده اند (خویی، ۱۴۱۱ق،۱۷۶)، نگاه حقوقی به عدالت موجب ارائه تعریفی متفاوت از آن شده است، همچون: «اعطاء کل ذی حق حقه» در این تعریف، عدالت به معنای اعطای حقوق به کسانی است که استحقاق آن را دارند. این معنا در مقابل ظلم قرار دارد که نقطه مقابل استحقاق است(مطهری، ۱۳۶۸، ج۱: ۸۰) یا با نگاه اجتماعی به عدالت، آن را برابری، توازن با استقامت تعریف کرده اند.

در هر صورت، تعریف‌های ارائه شده حقیقت عدالت را بیان نکرده بلکه تنها به مصداق های آن اشاره کرده اند. از سوی دیگر، هر چند مقاله‌هایی درباره عدالت در امامت از نگاه امام رضا(علیه السلام) نگارش یافته، پژوهشی جدی در این باره تاکنون صورت نگرفته است.

لذا ما در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، بن مایه های عدالت در کلام امام رضا(علیه السلام) را بررسی خواهیم کرد.

فرضیه ما این است که عدالت امری است وجودی و واقعی که مساوی است با حقیقت و این حقیقت در کلام امام رضا(علیه السلام) همان حقیقت الهی و توحیدی است. طبعا، عدالت بر این اساس همان استقرار حقیقت توحیدی است. این استقرار حقیقت بر حسب مورد متفاوت است.

تعریف عدالت در حوزه تکوین و تشریع و تشریع نیز چه فردی و چه اجتماعی و همچنین تعریف های صورت گرفته در حوزه اجتماعی – اعم از برقراری مساوات، شایستگی و استحقاق، انصاف، موزون بودن، رعایت حقوق دیگران و اعطای حق به هر ذی حق و مواردی از این قبیل – همگی تعریف به مصداق می باشند.

به نظر، آنچه اساس عدالت را تشکیل میدهد عبارت است از تحقق حق و واقعیت که منع از تحقق آن مساوی است با ظلم و انحراف پرسش اصلی این پژوهش این است که «بنیان و ریشه عدالت در نگاه امام رضا(علیه السلام) چیست؟» آیا عدالت، امری واقعی است یا اعتباری؟ راه تحقق عدالت چیست؟

نتیجه گیری:

از آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که اولا، عدالت امری است وجودی و از عینیت برخوردار است؛ یعنی دارای واقعیت نفس الامری غیر فیزیکی است که با عقل و قوه ادراک انسانی قابل فهم است. عدالت جلوه ای از وجود، بلکه مهم ترین بخش آن به شمار می آید.

لذا انسان حقانیت، خیر و محسن آن را با ادراک فطری می یابد. حسن عدالت خواهی در فطرت انسان نهاده شده است، لذا فطرتأ حسن عدل را ادراک می کند و آن را عین حق میبیند. طبعأ، عدالت یک امر واقعی اصیل است، نه اعتباری.

ثانیا، عدالت از نگاه امام رضا(علیه السلام) باید در مسیر توحید قرار داشته باشد تا بتواند سعادت فرد و جامعه را تأمین کند.

بن مایه عدالت از نگاه امام (علیه السلام) توحید و قرار گرفتن در مسیر حق است عدالت محدود به صحنه حیات اجتماعی انسانها و روابط آنها با دیگران نیست، بلکه شامل روابط انسان با خداست، چون از مجرای عبادت است که می توان عدالت در برابر خدا را تحقق بخشید و عبادت علت عدالت به شمار می رود، زیرا موجب هرچه نزدیک تر شدن انسان به مبدأ عدالت می گردد. همچنین، شامل روابط انسان با دیگران و روابط انسان با خود و روابط انسان با جهان هستی می شود.

عدل انسانی بر عدل وجودی یاعدل الهی مبتنی است و دارای ابعاد گوناگونی است که یکی از آنها عدالت اجتماعی است.

پس عدالت در جامعه که عامل سعادت آدمی و هدف اصلی جانشینی انسان در روی زمین است، جز با سیاست عادلانه تحقق نمی یابد.

این بعد از عدالت نیز مبتنی بر فطرت آدمی است و درک آن بدون درک عدل الهی غیر ممکن است. بنابراین، عدالت از نگاه امام رضا(علیه السلام) ریشه در توحید دارد که حقیقت محض است و عدالت یعنی تحقق واقعیت و استقرار حق و این معنا در موارد مختلف مصداق های مختلف دارد، ولی دارای حقیقت واحد است.

ثالثا، تحقق و اجرای عدالت در فرد عبارت است از تهذیب نفس و تخلق به اخلاق الهی، زیرا غایت حکمت عملی، تزکیہ نفس از رذایل ناشی از گناهان و اعمال و ملکات ناپسند و تهذیب قلب به اعمال پسندیده است که منشأ تحول نفس بوده و موجبات کمال و سعادت او را فراهم می سازد.

این معنی جز با آنچه باید در جای خودش باشد و هیچ گونه انحرافی در آن پدید نیامده باشد سازگاری ندارد، و تحقق عدالت در جامعه جز در پرتو تشریع و وضع اصول واحد و هماهنگ با فطرت در قالب شرایع و ادیان الهی امکان پذیر نیست و راه تحقق آن عبارت است از عمل به احکام و دستورات الهی و اجرای آنها در جامعه و جامه عمل پوشاندن به آنچه خداوند از انسانها خواسته و این جز با تحقق حقیقت و واقعیت امکان پذیر نیست.

بنابراین، خیر و سعادت بشر تنها با عبودیت و الزام‌های شرعی حاصل می شود. اسلام میان غایت و هدف انسان و تکالیف و وظایف او جمع کرده و بیان می دارد که بشر فقط از طریق وظایفی که شرع برایش در نظر گرفته است، به خیر و سعادت می رسد زیرا آن وظایف از سوی مبدأ تمام حقها که خود حقیقت محض است جعل شده و جعل آن جز برای رساندن انسان به سعادت و غایت نهایی خودش که همان قرب الهی و حقیقت توحیدی است، چیز دیگری نیست.

مقالات مرتبط با موضوع عدالت (برای دانلود روی عنوان مقالات کلیک نمایید):

عدالت اجتماعی در نهج البلاغه

عدالت محاسبه گر در نهج البلاغه

نقش مبنایی عدل در امامت علوی

اهمیت‌ سنجی عدالت و امنیت از منظر قرآن

شاخص های کیفی عدالت از دیدگاه قرآن کریم

معناشناسی واژه عدل در قرآن بر مبنای روش ایزوتسو

تحلیل وظایف دولت در قبال مسئله عدالت از منظر قرآن و حدیث ‏

بررسی کاربرد واژگان عدالت و تمدن و نسبت آنها با یکدیگر در قرآن

زمینه‌ های شفافیت اطلاعات و عدالت اقتصادی از دیدگاه نهج‌ البلاغه

معیارهای عدالت در فرآیندهای مالی بر اساس آموزه‌ های قرآن کریم

تحلیل انتقادی نظریه عزیزه هبری پیرامون «عدالت توحیدی» در قرآن کریم

تبیین منطقی وحدت‌ گرایانه حکمت متعالیه از عدالت قرآنی (با تاکید بر آیه ۲۵ سوره حدید)

واژگان پرتکرار مقاله: امام رضا | عدالت | عدل | حقیقت | واقعیت | حقیقت عدالت | مفهوم عدالت | تحقق عدالت

عناوین مشابه با عنوان بن مایه عدالت در کلام امام رضا (ع):

حقیقت عدالت در کلام امام رضا (ع)

ماهیت عدالت در کلام امام رضا (ع)

ریشه عدالت در کلام امام رضا (ع)

منشا عدالت از منظر امام رضا (ع)

بنیان عدالت در کلام امام رضا (ع)

بنیان عدالت از منظر امام رضا (ع)

بن مایه عدالت از منظر امام رضا (ع)

مطالعه بیشتر