تجلی آیات الهی در اشعار سنایی بر اساس بینامتنیت ژرار ژنت

تجلی آیات الهی در اشعار سنایی ژرار ژنت

نویسندگان: احمدرضا یلمه ها ؛ مسلم رجبی

چکیده

ژرار ژنت یکی از تأثیرگذارترین پژوهشگران در عرصۀ بینامتنیت است. وی دامنۀ مطالعات کریستوا را گسترش داد و کوشش نمود تا هر رابطه ­ای را که یک متن می تواند با دیگر متون داشته باشد، به طور نظام­مند مطالعه کند. نظریۀ بینامتنیت که دربارۀ روابط بین متون و تأثیر متون متأخّر از کتب متقدّم بحث می کند، از بحث های مهم ژنتی است.

بر اساس این نظریه هیچ متنی متّکی به خود نبوده و به نحوی با متون پیش از خود ارتباط دارد. در این میان نظریۀ بینامتنیت ژنت که بهره ­گیری متون از یکدیگر را بر اساس پنج نوع ترامتنیت ، فرامتنیت، پیرامتنیت، سرمتنیت و بیش متنیت می داند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر یک از این پنج دسته نوعی از روابط یک متن را با غیر خود طرح و بررسی می کند. بدون شک هر شاعر و ادیب و مسلمان که از دین مبین اسلام و کتب دینی تأثیر پذیرفته است، سعی می­کند تا در لابه­ لای اشعار و سخنان خویش، الفاظ و عباراتی از آیات کلام الله و روایات اهل بیت علیهم السّلام را متجلّی و منعکس ­سازد.

یکی از این شاعران سنایی غزنوی است که غالب ادب پژوهان اقرار به بلندی مرتبه­اش در شاعری و اذعان به عظمت مقامش در عرفان دارند. گرچه مفهوم حقیقی آیات الهی با تفاسیر وارده از حضرات معصومین علیهم السّلام، مکشوف می گردد، ولی سنایی با وقوف بر برخی از این تفاسیر به اشعار قرآنی خویش رنگی تعلیمی- تربیتی زده است.

در این پژوهش سعی شده آثار سنایی را در آیینۀ بینامتنیّت مورد بررسی قرار داده تا در پایان بتوان از پیوند عمیق آثار حکیم سنایی غزنوی با مباحث قرآنی پرده برداشته و مضامین قرآنی به کار رفته در آثار این حکیم شاعر را به تصویر بکشیم.

واژگان کلیدی: قرآن؛ سنایی ؛ بینامتنیت ؛ ژرار ژنت ؛ دیوان اشعار و حدیقه

سطح مقاله: علمی پژوهشی

عنوان مقاله [English]:

The Manifestation of Qur’anic Ayahs in Sanai’s Poetry based on Gérard Genette’s Intertextuality

چکیده [English]

Gérard Genette is one of the most influential figures in the field of intertextuality whose theories have received much attention. He expanded Kristeva’s scope of studies and tried to systematically study all relations a text can have with other texts.

Based on the theory of intertextuality that discusses the relationships between texts and the impact of preceding texts on later texts, no text is self-sufficient and is therefore in one way or another related to its previous texts.

Genette’s transtextuality (his preferred term for intertextuality) sees textual relations within the five types of intertextuality, paratextuality, metatextuality, architextuality and hypertextuality. With no doubt every poet, scholar or Muslim influenced by Islam and religious books, tries to mingle with his poems and speech, words and phrases from the Qur’anic ayahs and traditions of Ahl al-Bayt.

One of these poets is Sanai Ghaznavi whose greatness in poetry and exalted position in mysticism is acknowledged by most literary scholars. Although the true meaning of the divine ayahs is revealed through Imams’ exegeses, Sanai gave an educational tone to his Qur’anic poems by his knowledge of some of those interpretations.

This study attempted to examine Sanai’s works in light of intertextuality so that we can eventually unveil the strong bond between Sanai’s works and Qur’anic arguments and portray the Qur’anic concepts used in the works of this poet.

کلیدواژه‌ها [English]

the Qur’an, translation, translators, ijmal (brevity), homonymy, similarity, trope