تحلیل بلاغی عوامل موثر در ساختار کلامی سوره کوثر

تحلیل بلاغی عوامل موثر در ساختار کلامی سوره کوثر

نویسنده: محبوبه همتیان

سال انتشار: ۱۳۹۴؛  سطح مقاله: علمی پژوهشی

کلیدواژه‌ها: اعجاز بلاغی قرآن؛ سوره کوثر ؛ اقتضای حال ؛ متکلم ؛ مخاطب ؛ کلام ؛ بافت موقعیتی ؛ تحلیل بلاغی

چکیده

سوره کوثر ، موجزترین و در عین حال، یکی از تأثیرگذارترین سوره های قرآن است که در عین ایجاز ، می‌توان همه جنبه‌ های کامل بلاغی یک کلام را در آن یافت؛ به‌طوری که پیام رسانی که وظیفه اصلی کلام است، در آن به حد نهایت رعایت شده است. این سوره که در شرایط خاص و متناسب با موقعیت ویژه‌ای نازل شده است، مضمون و محتوایی واحد دارد که وحدت و یکپارچگی خاصی بین آیات سه‌گانه آن برقرار کرده است. به طور کلی برای اثبات اعجاز لفظی قرآن، بررسی و تحلیل زبان قرآن و تحلیل ویژگی‌های ساختاری گفتارهای آن، نیز تبیین ویژگی‌ها و وجوه بلاغی این کلام ضروری است.

در این راستا، همواره یکی از مهمترین دغدغه‌های دانشمندان، زبان‌ شناسان و نحویون اسلامی، کوشش برای اثبات اعجاز لفظی قرآن بوده است. یکی از روش‌ها در این زمینه، بررسی وجوه بلاغی این کلام، تبیین بلیغ بودن متکلم و کلام آن و انطباق و تناسبش با ویژگی‌های مخاطبان و سیاق حالیه است. در کتاب‌های بلاغی، معیار سنجش ویژگی بلاغت در کلام و متکلم، مطابقت آنها با اقتضای حال تعریف شده است. با بررسی این معیار مشخص می‌شود که احوال گوناگونی شرایط شکل‌گیری یک کلام را متأثر می‌کند. عوامل چهارگانه متکلم، مخاطب، کلام و بافت موقعیتی در سطوح مختلف ساختار ظاهری و مفاهیم و معانی کلام را متأثر می‌کند.

در این پژوهش با تمرکز بر موجزترین واحد کلام در قرآن، یعنی سوره کوثر و با بررسی احوال گوناگون این عوامل چهارگانه و مقتضیات متنوع آنها انطباق این کلام با اقسام احوال و مقتضیات، تبیین و تحلیل شده است، تحلیل بلاغی .

.
عنوان مقاله [English]

A Rhetorical Analysis of the Effective Factors in the Discoursal Structure of the Qur’anic Surah Al-Kawthar

چکیده [English]

Surah Al-Kawthar is the most succinct yet one of the most influential surahs of the Qur’an in which despite brevity all rhetorical aspects can be found, so that delivering intended messages which is the main function of discourse is perfectly fulfilled. This surah, revealed in certain circumstances and in accordance with a special situation, has a unified theme and content that has established unity among its three verses.

In general, to prove the verbal miracle of the Qur’an, in addition to studying and analyzing its language and structural features, it is also vital to explain rhetorical features and aspects. In this regard, one of the main concerns of Islamic scholars, linguists and grammarians has always been to prove the verbal miracle of the Qur’an.

One way to do so is to analyze the rhetorical aspects of this speech, explicating the eloquence of the speaker and their speech as well as their compliance with the audience specifications, situational context and its features. In rhetorical books, the criterion to measure eloquence in speech and the speakers is defined as their compliance with existing requirements. Examining this criterion shows that various conditions influence the formation of speech.

The four factors of speaker (addresser), addressee, speech and situational context affect the formal structure, as well as the concepts and meanings of speech at different levels. This study focused on the most succinct unit of speech in the Qur’anic surah Al-Kawthar, and by examining different conditions and circumstances relating to these four factors, the compliance of this speech with a variety of conditions and requirements was explained and analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

Qur’anic rhetorical miracle, surah Al-Kawthar, existing requirements, speaker, addressee, speech, situational context

مطالعه بیشتر