معرفی اجمالی مقاله: آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۴؛ نویسندگان: داوود کمیجانی؛ زینب فریادرس؛ موضوع: تربیت دینی کودک ؛ تعداد صفحات: ۱۸؛ فرمت فایل: PDF؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ واژگان کلیدی: تربیت ؛ تربیت دینی – اسلامی ؛ مراحل تربیت دینی – اسلامی ؛راهکارهای تربیت دینی – اسلامی؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث
عنوان کامل مقاله: آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی
مشخصات مقاله آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی:
مشخصات نشر: دوفصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث؛ دوره ۱، شماره ۲، سال انتشار: ۱۳۹۴، صفحات: ۱-۱۸؛ نویسندگان: داوود کمیجانی؛ زینب فریادرس.
نحوه ارجاع به این مقاله: کمیجانی، داوود؛ فریادرس، زینب، «آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی»، دوفصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث، بهار و تابستان ۱۳۹۴، دوره ۱، شماره ۲، صفحات ۱-۱۸
مشخصات نویسندگان: ۱. داوود کمیجانی: دکترای مطالعات اسلامی و مدرس دانشگاه ۲. زینب فریادرس: کارشناس ارشد رشته تفسیر قرآن کریم
متن مقاله:
صفحه ۱
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۲
مقدمه
موضوع تعلیم و تربیت و روش های آن، مبحثی است که از دیرباز توجه بشر را به خود معطوف ساخته است و در تمام عصرهای گوناگون زندگانی انسان، از اهمیت والایی برخوردار بوده است.
پیامبر اسلام، از چهارده قرن قبل، آخرین برنامه کمال و سعادت بشر را بر انسان عرضه داشت. آن حضرت، مردم را به فراگیری علم و دانش، کسب فضیلت ها و آداب نیکو فراخواند و فراگیری دانش را بر هر مسلمانی واجب دانست. از روایت های اسلامی بر می آید که انسان باید در لحظات زندگی سیر تکاملی خود را ادامه دهد و پیوسته بر کمالاتش بیفزاید و در صدد اصلاح و تکامل خود باشد. بنابراین ضرورت و اهمیت فراگیری و پرداختن به تعلیم و تربیت بر هیچ کس پوشیده نیست.
یکی از واژه های نوظهور در زمینه «تعلیم و تربیت»، کلمه «تربیت دینی» است. در زمینه تعریف تربیت دینی نظریات متفاوتی وجود دارد، اما در این جا منظور ما از تربیت دینی «تربیت بر مبنای تعالیم دین اسلام است.» در این زمینه لازم است مهمترین راه کارهای اجرایی شدن تربیت دینی را در قالب یک فرایند در برنامه ی تربیتی و آموزشی خود بگنجانیم.
حال پرسش اصلی این است که چه کنیم تا فرزندانمان شیوه تربیتی ما را بپذیرند و در روند تربیت دینی، فردی متدین و عامل به تکالیف دینی شوند؟ با این وجود، لازم است بدانیم فرمان های دین اسلام در این زمینه چیست؟
شاید علت عدم موفقیت برخی متولیان امور تربیتی، به ویژه والدین، در تربیت دینی کودکان، ناآگاهی از ویژگی های کودک، کیفیت رشد، اقتضائات آن و همچنین آشنا نبودن مربی با شیوه ها و مراحل تربیت دینی است.
بر اساس روایات و بر مبنای نقش مربی، برای نهادینه کردن معارف دینی در کودکان مراحلی وجود دارد که به صورت مستمر و منظم یکی پس از دیگری فراهم و امکان پذیر خواهد شد.
این پژوهش با هدف آشنا کردن متولیان امور تربیتی با مراحل تربیت و دست یابی به مدلی از تربیت دینی که در آن راهبردها و راهکارهای تربیتی به گونه ای برجسته بیان شده باشد، شکل گرفته است. با اجرای این مراحل و به کار بردن راه کارهای مطرح شده، می توان پایه های تربیت دینی را در وجود کودکان نهادینه کرد.
با بررسی هایی که انجام گرفت، در این زمینه تحقیقی که مراحل تربیتی را بیان کرده باشد و همچنین به بیان راه کار پرداخته باشد، یافت نشد. با در نظر گرفتن این امر، جنبه نوآوری تحقیق بیشتر آشکار می شود.
متون تربیت اسلامی که به نوعی با پژوهش حاضر در ارتباط هستند، به سه دسته تقسیم می شوند:
دسته اول: متونی که حدیث “سه هفت سال در آنها مبنای اصلی کار است و تحولات بعد از بیست و یک سالگی، بدون توجه به ملاحظات دقیق بررسی شده است.
دسته دوم متونی که حدیث امام رضا (ع) «الإیمان فوق الإسلام بدرجه و التقوى فوق الإیمان بدرجه و الیقین فوق التقوى بدرجه و ما قسم فی الناس شیء أقل من الیقین.» (کلینی، ۱۴۰۷، ص ۵۱) در آنها مبنای مرحله بندی قرار گرفته است. بنابراین مراحل تربیت در گستره زندگی را تبیین کرده اند.
در میان متخصصان تعلیم و تربیت، آنها که درباره مراحل تربیت کتاب نوشته اند، تنها به این نکته تأکید کرده اند که این مراحل، بر تحول روانی انسان مبتنی است و از روی عوامل عمده تکوینی، می توان آنها را روشن کرد.”
دسته سوم: مقاله هایی که مراحل تربیتی را با توجه به آیات و روایات تبیین نموده اند.
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۳
در این مقاله علاوه بر توجه به یافته های موجود و با نظر به تعریفی که از تربیت دینی بیان می گردد، ضمن تبیین مراحل رشد، سعی شده است تا حد امکان از آیات و روایات موجود نیز استفاده شود. در بین این مراحل، به دادن راه کارهایی با تکیه بر آیات و روایات، به اولین و مهم ترین مرحله از مراحل تربیت، یعنی انس دینی»، پرداخته شده است.
۱- مفهوم تربیت دینی
تربیت دینی» را باید جزء آن دسته از مفاهیمی قرار داد، که به ظاهر بسیار روشن و بی نیاز از تفسیر به نظر می رسد، ولی به همان اندازه نیز از ابهام برخوردار است و بررسی دقیق و جامعی را می طلبد.
الف) تعریف لغوی تربیت دینی
دین در لغت به معنای جزا اطاعت و انقیاد آمده است (مرتضی زبیدی، بی تا، ج۱۸، ص ۲۱۵).
اطاعت و پیروی را بدین جهت دین نامیده اند که اطاعت برای جزا و پاداش است (طبرسی، ۱۳۷۲ ج ۲، ص ۷۱۵). دین را به چیزی که معبود به واسطه آن اطاعت می شود، معنا کرده اند( عسکری، بی تا، ص ۲۱۴). مؤلف مقاییس اللغه معتقد است
؛ دین یک معنای اصلی دارد و بقیه معانی به آن بر می گردند. معنای اصلی دین اطاعت از جنس انقیاد و ذل است (ابن فارس، بی تا، ج۲، ص۳۱۹).
همچنین درباره تربیت معتقد است: «تربیت بر یک معنای اصلی دلالت دارد و آن زیادت و رشد و نمو است. ربیته و تربیته به معنای غذا دادن است و غذا دادن موجب رشد و نمو است و ممکن است تربیت از تربیت به معنای اصلاح حال باشد( همان، ج ۲، ص ۴۸۳).» بنابراین واژه تربیت با توجه به ریشه آن به معنای فراهم آوردن موجبات فزونی و پرورش است؛ از این رو به معنای تغذیه فرزند، زراعت و مثل آن به کار می رود(جوهری، بی تا، ج۶، ص۲۳۵).
ب) تربیت دینی در اصطلاح
برای تعریف تربیت، روایت ها و نظریات متفاوتی وجود دارد،۵ اما ساده ترین معنایی که می توان از عبارت «تربیت دینی» داد که با اهداف این مقاله نیز هم سو باشد، عبارت است از:
تربیت دینی به معنای تربیت برگرفته از متون دینی، اقدام ها و دستورالعمل های برگرفته از متون اسلامی برای آموزش آموزه های فردی و اجتماعی اسلام است.»
با توجه به تعریف مذکور، منظور ما از تربیت دینی، تربیت اسلامی است که استاد مطهری در کتاب تعلیم و تربیت اسلامی آن را این گونه بیان می کنند:
تربیت اسلامی به ایجاد وضعیت مناسبی اطلاق می شود که زمینه را برای بروز و ظهور استعدادهای فطری آدمی فراهم می کند و او را بالنده تر و کمال یافته تر می سازد. هدف غایی تربیت اسلامی، پرورش انسان مقرب الهی است که شاکله دینی در وجود او به طور کامل شکل بگیرد و رفتارهای دینی ریشه دار از او سربزند.» (مطهری، ۱۳۷۴، ص ۵۶-۵۷).
ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۴
۲- مراحل تربیت دینی
از آن جا که هر تکامل و رشدی در یک روند منطقی و معقول قابل تصور است. تربیت دینی هم نیاز به طراحی مراحل اجرایی و آموزشی خاصی دارد. برخی متخصصان علوم تربیتی بر مبنای نقش مربی، مراحل تربیت دینی را به شرح زیر توصیف می کنند:
۱-۲- انس دینی
اولین مرحله تربیت دینی، انس دینی است. کودکی که در اولین سال های زندگی اش، با دیدن تصویر عبادت کردن والدینش آشنا می شود و در سه یا چهار سالگی در کنار ما جانماز پهن می کند و به تقلید از ما قیام، قنوت، رکوع و سجده ای بر پا می کند زمینه ای به نام انس و الفت دینی در او ایجاد می شود.
وقتی کودک ما در کنارمان سجده و رکوعی می کند و سلام نمازش را می دهد و ما دستش را به گرمی می فشاریم و لبخندی رضایت بخش در صورت او شکوفا می گردد، این خاطره شیرین در یادش باقی می ماند که هنگام انجام این حرکات، از ما یک پاداش درونی و رضایت بخشی را دریافت کرده است. این رفتارها کم کم در او نوعی تعلقات دینی ایجاد خواهد کرد که پایه انس با دین است.
در روانشناسی به این پدیده «شرطی کردن» می گویند. به این صورت که اگر دو امر در مجاورت یکدیگر قرار بگیرد، با حضور یکی، دیگری هم حضور پیدا کند. کودک به تدریج بین این دو پدیده پیوندی برقرار می کند که به آن «پیوند شرطی برقرار کردن» گفته می شود؛ به عبارت دیگر واکنشی که معمولا در برابر عملی انجام می گیرد ممکن است به عمل مجاور آن نیز انتقال یابد.
بنابراین کودک در سال های بعد، که زندگی مستقلی را دنبال می کند، هر زمانی که به خاطر آورد هنگام نماز خواندن او سیمای ما شاد می شد و او را تشویق می کردیم در او علاقه به دین به وجود می آید(رشید پور، ۱۳۷۴، ص ۹۶)
۲ – ۲- عادت دینی
وقتی انسان عملی را به طور مستمر تکرار کرد، کم کم به آن خو می کند و حالتی در نفسش پدید می آید که اصطلاحا “عادت” نامیده می شود. انسان معتاد، با عمل مزبور، انس خاصی پیدا می کند و به طور طبیعی تمایل دارد آن را ادامه دهد. ممکن است عملی در آغاز، دشوار و حتی ناگوار باشد، ولی بعد از تکرار و حصول عادت، آسان و گوارا می گردد؛ به گونه ای که گویا از طبیعت صادر می شود و یک فعل طبیعی است.
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «عادت طبیعت ثانوی است»(تمیمی آمدی، ۱۳۶۶ ص ۳۲۲).
دانشمندان علم اخلاق و تعلیم و تربیت، عادت دادن را یکی از روش های مهم تربیت می دانند و نقش بزرگی برای آن قائل هستند. فن تربیت را فن عادت دادن می دانند. برای نمونه جان لاک می نویسد:
اعمال خوب به تنهایی کافی نیستند، دانش آموزان باید اعمال خوب را آنقدر تکرار کنند که جزء عادات پسندیده درآیند. زیرا عادات همیشه سهل تر و آسان تر از خرد است که به هنگام ضرورت به ندرت مشورت و از آن تبعیت می کنیم، عمل می کنند» (دورانت، ۱۳۸۱، ج۸، ص۵۶۹).
تربیت، مبتنی بر عادت است و از طریق عادت دادن می توان به تربیت افراد پرداخت. کودک در
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۵
آغاز زندگی به هیچ چیز عادت ندارد، ولی با تکرار عمل، کم کم عادت هایی برایش به وجود می آید. به دلیل تکرار اعمال ناپسند به بدی عادت می کند و در اثر تکرار عمل خوب، به کار نیک عادت می کند.
بنابراین اگر کودکی در زمان کودکی به کارهای خوب عادت نکرد، وقتی بزرگ شد، پایبندی چندانی به آنها نخواهد داشت. زیرا با آن مأنوس نشده است. از این رو اسلام درباره عادت دادن فرد به کارهای پسندیده، تأکید فراوانی می کند. برای نمونه امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «نفس خودت را به انجام کارهای نیکو و تحمل بار غرامت های مردم، عادت بده، تا نفس تو شریف و آخرتت آباد شود و ستایش کنندگانت بسیار گردند»( تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، ص ۳۲۲).
همچنین فرمود: «برای نیکوکاری عادت به آن کافی است»(همان، ص ۱۰۵).
از این رو اسلام به پدر و مادر سفارش می کند که فرزندانشان را از کودکی و قبل از بلوغ به نماز خواندن و روزه گرفتن وادار کنند تا آن ها به این امر عادت نمایند (امینی، ۱۳۸۴، ص ۳۸۲-۳۸۴).
امام رضا (ع) می فرماید: «پسر را در سن هفت سالگی وادار به نماز کنید.»(حر عاملی، ۱۴۰۹، ج ۲۰، ص ۲۲۸).
۲- ۳- معرفت دینی
این مرحله مربوط به سالهای ورود به دوره راهنمایی و آغاز نوجوانی است که از ۱۲ تا ۱۶ سالگی را شامل می شود. البته این دوره در دختران یکی دو سال زودتر از پسران آغاز می شود (شکوهی، ۱۳۵۸، ص ۱۷۸).
در این مرحله با پشت سر نهادن دوره های قبل و همچنین به دلیل ظهور تفکر انتزاعی، تفکر مذهبی نیز در نوجوان شکل می گیرد. با توجه به این ویژگی، زمینه بسیار مساعدی برای درک دستورهای دینی در او ایجاد و تقویت می شود. از این رو باید به تدریج، بعد شناختی و عاطفی کودک را معنویت و تکالیف عبادی تقویت کنیم و زمینه کسب معرفت و گرایش دینی را در او فراهم آوریم شکر اللهی، ۱۳۹۲، ص ۴۰).
در این سن، نوجوان در جهت فهم عادت های دینی و تعالیم مذهبی، تلاش می کند (مهرمحمدی، ۱۳۸۵، ص ۱۳). نوجوانان اعمال عبادی را بر اساس استدلال و منطق می پذیرد. علاوه بر استدلال و «برهان پذیری»، تجربه نوجوان در اعمال عبادی، به خوبی قابل مشاهده است و با درک و شعور درونی، به عبادت می پردازد.
در این مرحله، کودک به تدریج از فلسفه و چرایی مسائل و تکالیف شرعی سؤال می کند و می خواهد حکم آن ها را بداند. به طور مثال می خواهد بداند فلسفه عبادت و نماز خواندن چیست؟ چه اثری برآن مترتب است؟ چرا باید به این شکل نماز خواند؟
اینها پرسش هایی هستند که باید در این دوره به آن پاسخ داد، تا کودک با آگاهی و معرفت، به انجام دادن آنها گرایش پیدا کند و این ارزش ها در وجود او نهادینه گردد.
البته نباید، تنها به معرفت نظری متربی یا انتقال اطلاعات دینی و معرفت های عبادی به وی، قناعت کنیم و آن را نشانه دین داری بپنداریم. بلکه باید طوری تربیت کنیم که فرد به حقیقت معارف دینی دست یابد و در عین حال، عامل به تکالیف وظایف دینی و عبادی خود گردد.
در باب اهمیت معرفت دینی باید بگوییم کسب معرفت در هر فعالیت رو به کمالی از جمله تربیت دینی ضروری است. معرفت به تلاش انسان جهت می دهد. حضرت على (ع) خطاب به کمیل بن زیاد
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۶
می فرمایند: «ای کمیل! هیچ حرکتی نیست، مگر این که تو در آن، به یاری جستن از معرفت نیازمندی» مجلسی، ۱۴۰۳، ص۲۶۶).
۲ – ۴- عمل به آموخته های دینی
مرحله چهارم، عمل به آموخته های دینی است. زمانی که در گام سوم معرفت دینی ایجاد شد، گام چهارم عمل به آموخته های دینی است؛ یعنی تمام تار و پود وجود او، نگاه ، توجه و سخن او، همه و همه جنبه شخصیت بارز دینی پیدا کند و دین در وجود او به طور کامل متجلی و متبلور شود.
۲ – ۵- خودجوشی دینی
آخرین مرحله از مراحل دینی که مربوط به دوره جوانی است، تحکیم ایمان و عقاید و در نهایت، رسیدن به مرحله عشق قلبی به معبود و تکالیف الهی است. این مرحله، از سن ۱۷ تا ۲۰ سالگی را در بر می گیرد(شکوهی، ۱۳۸۵، ص ۱۹۷).
با پشت سرگذاشتن صحیح مراحل قبل و اتمام مسائل آموزشی و عمل به آموخته های عبادی و معنوی، به تدریج تمام حرکات و سکنات جوان، روح معنوی و الهی پیدا می کند و رفتارهای او در جهت اهداف دینی و کسب رضایت خداوند قرار می گیرد.
به تعبیر دیگر، وقتی در مراحل قبل، شخصیت کودک به طور کامل شکل دینی به خود گرفت، از یک نیروی درونی معنوی استفاده می کند و به دنبال عشق واقعی، یعنی عشق الهی و آسمانی می گردد. از این رو، در این دوره باید تلاش کرد عشق و ارتباط با خداوند در فرزندان افزایش یابد تا از عبادت و انجام تکلیف های عبادی لذت ببرند و به جایی برسند که انجام وظیفه دینی را در همه لحظات زندگی، بر تمام کارهای خود مقدم بدانند (شکر اللهی، ۱۳۹۲، ص ۴۱).
همان گونه که رسول خدا(ص) می فرماید: «بهترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و آن را در آغوش کشد و از صمیم دل دوستش بدارد و با تمام وجودش بدان درآمیزد و برای نیکو انجام دادن آن، خود را فارغ و آماده سازد و او را باکی نباشد که دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی» (کلینی، ۱۴۰۷، ج۲، ص۸۳).
٣. راهکارهای انس دینی (پیش از تولد تا هفت سالگی)
سال های ابتدایی عمر هر فرد، از مهم ترین و مؤثرترین دوران زندگی او به شمار می رود. زیرا سال های شکل گیری شخصیت انسان است. بیشترین میزان یادگیری در این زمان اتفاق می افتد، در تحقیقاتی که درباره “ضرورت آموزش در سال های اولیه انجام گرفته، آمده است: ۵۰٪ از رشد جسمی کودک، از تولد تا چهار سالگی شکل می گیرد و از چهار تا هشت سالگی، ۲۵ تا ۳۰٪ که مجموع آنها حدود ۷۰ تا ۸۰٪ از کل را شامل می شود و بقیه، آموخته هایی است که از این سال تا پایان عمر انجام می گیرد (فرهادیان، ۱۳۹۱، ص۲۷).
می توان راهکارهای مناسبی برای به وجود آمدن انس دینی در این زمان، در دو مرحله پیش از تولد و پس از تولد تا هفت سالگی، بیان کرد.
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۷
۳ – ۱- پیش از تولد
مرحله قبل از تولد شامل پیش بینی های لازم به هنگام انتخاب همسر در جهت انتقال صفات و خصلت های مطلوب به کودک، تدابیر لازم به هنگام انعقاد نطفه، دوران جنینی و زایمان است.
۳ – ۱-۱- انتخاب همسر شایسته
امروزه صاحب نظران امور تربیت کودکان، زمینه تربیت را در همان لحظه انعقاد نطفه می دانند، اما دین اسلام، شروع تربیت فرزند را از زمان انتخاب همسر می داند. زیرا عوامل مؤثر در تربیت، جدای از فطرت، عوامل ارثی و محیطی هستند. با انتخاب همسر، پرونده عوامل ارثی و بخش مهمی از عوامل محیطی، بسته خواهد شد. چون خانواده و اجتماع محیط تربیت را تشکیل می دهد.
یکی از روانشناسان درباره تربیت در این مرحله می گوید: «از حکیمی سؤال شد که تربیت را باید از چه زمانی آغاز کرد؟ حکیم گفت: از بیست سال قبل از تولد و اگر به نتیجه نرسیدند، معلوم می شود که باید زودتر از آن شروع می کردند» (سادات، محمد على، ۱۳۷۳، ج ۲، ص ۱۲۱).
پس در جریان تشکیل نطفه، نقش ژنتیک و سهم وراثت نقش مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد. اسلام نیز به این موضوع تأکید می کند و شاید آیه شریفه ذیل اشاره به همین قانون وراثت داشته باشد:
«وَالْبَلَدُ الطَّیبُ یخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِی خَبُثَ لَا یخْرُجُ إِلَّا نَکِدًا …» (الأعراف/۵۸)؛ «و سرزمین پاک، گیاهش به اذن (تکوینی) پروردگارش (فراوان و پربار) بیرون می آید، و آن (سرزمینی که پلید است (گیاهش) جز اندک و بی خیر بیرون نمی آید…».
«البلد الطیب»، زمینی که قابلیت و استعداد کشت و زراعت و غرس اشجار داشته باشد. « یخرج تباه» گیاه و حبوب و میوه های خوش بو بیرون می آورد. «بإذن ربه» به قدرت و ایجاد پروردگار؛ از این جمله استفاده می شود که قابلیت، محل شرط است. مجرد فاعلیت فاعل، کافی نیست. بلی! خداوند قدرت دارد از زمین طیب هم خار و خس را خارج کند، و در بیابان های لم یزرع گل های زیبا به وجود آورد. برای نمونه پسر نوح، جعفر کذاب و محمد ابن ابی بکر طیب، ۱۳۷۸، ج۵، ص۳۴۷).
در تفسیر المیزان آمده که اعمال حسنه و آثار ارزنده از گوهر پاک سرچشمه می گیرد، و خلاف آنها از خلاف آن (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۸، ص۱۶۱).
رسول خدا(ص) می فرمایند: «به هم شأن خود، زن بدهید و از هم شأن خود، زن بگیرید و برای نطفه های خود (جایگاه مناسب انتخاب کنید» (حر عاملی، ۱۴۰۹، ج۲۰، ص ۴۷). .
از این آیات و روایات نتیجه می گیریم که اسلام برای صفات اخلاقی و ویژگی های خانوادگی و روحی اهمیت بسیاری قائل شده است، زیرا صفات مادر در تکوین آینده کودک نقش مؤثری دارد (اخلاقی، ۱۳۸۹، ص ۵۷).
۳- ۲-۱- انس جنین با معنویت
یکی از مهم ترین عواملی که در تشکیل شخصیت فرد نقش دارد، توجه به نخستین مرحله رشد است. یعنی زمانی که نطفه در حال شکل گرفتن است، اسلام دستورهای خاصی در این زمینه بیان کرده است. در
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۸
آیه های بسیاری به مراحل شگفت آور سیر نطفه در رحم مادر و چهره های گوناگون خلقت که یکی بعد از دیگری در آن قرارگاه امن و دور از دسترس بشر ظاهر می شود، اشاره شده است.
از دیدگاه روان شناسی، با وجود عدم ارتباط مستقیم دستگاه عصبی جنین با مادر، حالت های هیجانی او از قبیل: خشم، ترس و اضطراب می تواند در واکنش ها و رشد جنین تأثیر بگذارد. زیرا این حالت ها، مواد شیمیایی ایجاد می کند که می تواند از طریق جفت وارد بدن جنین شود. همچنین ترشح برخی هورمون ها باعث تغییر در سوخت و ساز بدن و ترکیبات خون می شود و از طریق جفت در جنین اثر می گذارد و حرکات آن را افزایش می دهد(سیف و دیگران، ۱۳۸۵، ج ۱، ص ۱۷۲).
از نظر اسلام اولین مسئله مورد توجه، رعایت تقوا و ترک محرمات به وسیله پدر و مادر و پرهیز از غذای حرام در زمان به وجود آمدن نطفه، شکل گیری سلول ها و زمان قرار گرفتن آنها در رحم و مراقبت های غذایی آن دوران است. تغذیه در خلق و خوی فرزند و سرنوشت او بیشترین تأثیر می گذارد. اگر لقمه ناپاک و حرام در گوشت و خون والدین نفوذ کند و از طریق آمیزش به جنین انتقال یابد؛ یک موجود مبتلا به ویروس و یک جنین مبتلا به امراض و ناپاکی شکل می گیرد که پالایش، تهذیب و تزکیه او پس از تولد بسیار مشکل است (فرزند وحی، حیدر نژاد، ۱۳۹۲، ص ۱۰۷).
اگر درآمد خانواده از راه های نامشروع تأمین شود، راه دخالت شیطان در تشکیل نطفه باز می شود. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَأَجْلِبْ عَلَیهِمْ بِخَیلِکَ وَرَجِلِکَ وَشَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ …» (الإسراء/۶۴)؛ و هر کس از آن ها را بتوانی به آوای خود (به سوی گناه) برانگیز، و بر آنها (برای راندن به سوی معاصی) با سواره ها و پیاده های (لشکر) خود بانگ بزن و با ایشان در اموال و فرزندان شرکت کن، و آنها را در ترک هر واجب و انجام هر حرام) وعده ده…».
بعضی مفسران شرکت در اموال را فقط به معنای ربا”، و شرکت در اولاد را فقط به معنای فرزندان نامشروع دانسته اند. در حالی که این دو کلمه معنی بسیار وسیع تری دارد که اموال حرام، فرزندان نامشروع و غیر آن را شامل می شود(مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج۱۲، ص۱۷۵).
روایت های فراوانی نیز در ذیل این آیات وارد شده، که شرکت شیطان را در فرزندان به عنوان فرزندان نامشروع با فرزندانی که از مال حرام، نطفه آنها منعقد می شود یا به هنگام انعقاد نطفه، پدر و مادر به یاد خدا نیستند، تفسیر کرده اند (رک: عروسی حویزی، ۱۴۱۵، ج ۳، ص ۱۸۲).
ولی منظور این تفسیرها بیان قسمتی از مصداق های روشن است و دلیل بر انحصار نیست (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج۱۲، ص ۱۷۵).
در روایات نیز درباره کسب روزی حلال و تغذیه مادر از روزی حلال سخن گفته شده است. چنان که امام صادق(ع) می فرماید: «اثر درآمد حرام در فرزندان آدمی آشکار می شود» (کلینی، ۱۴۰۷، ج۵، ص ۱۲۵).
در روایت دیگری فرمودند: «سعادتمند کسی است که سعادت او در شکم مادر پایه ریزی شده و بدبخت کسی است که شقاوتش در شکم مادر پایه گذاری شده است» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۵، ص ۱۵۶)
همچنین در روایت ها به این مسئله اشاره شده است که وضع تغذیه مادر همچنان که در سلامت و بیماری جنین اثر دارد در اخلاق خوب یا بد، مقدار هوش و حافظه او نیز تأثیر خواهد داشت. به همین دلیل اسلام به بانوان توصیه می کند از بعضی غذاها و میوه ها بیشتر استفاده کنند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: به زن آبستن در آخرین ماه های بارداری، خرما بخورانید تا فرزندش بردبار و پاکیزه باشد» (طبرسی، ۱۴۱۲،ص ۱۶۹).
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۹
در جای دیگر فرمودند:« به زن آبستن به بخورانید تا فرزندان شما خوش اخلاق شوند» (نوری، ۱۴۰۸، ج۱۵، ص ۱۳۵).
۳ – ۲- از تولد تا هفت سالگی
برخی راه کارهای مهم در این دوره عبارتند از:
۳ – ۱-۲- شیر دادن به کودک با وضو
انتقال از دوره جنینی به دوره نوزادی، را شاید بتوان بزرگ ترین دوره انتقال در زندگی دانست که هر فرد آن را تجربه می کند. قرآن کریم با اشاره به این مرحله، فرموده است:
«هو الذی خلقکم من تراب ثم من نطفه ثم من علقه ثم یخرجکم طفلا…»؛ و همان است که شما را از خاک آفرید سپس از نطفه، آن گاه از علقه ، سپس شما را در حال کودکی (از رحم مادر) بیرون می آورد…
«ثم یخرجکم»؛ سپس شما را از شکم مادران بیرون می آوریم، “طفلا” در حالی که طفل هستید(طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱۷، ص ۳۴۷).
در این دوره، تربیت همان پرورش کودک است. تربیت طفل شیرخوار تغذیه مناسب او با شیر مادر است. خدای متعال در این زمینه امر می کند:
«و الوالدات یرضعن أولادهن حولین کاملین….» (بقره /۲۳۳) و مادران باید فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند. این آیه به صورت جمله خبری آمده است، ولی منظور از آن امر است؛ یعنی باید فرزندان خود را شیر بدهند (طبرسی، ۱۳۷۲: ج ۲، ص ۵۸۶).
پیامبر اکرم(ص) در حدیثی می فرمایند: «هیچ غذایی برای کودک بهتر از شیر مادرش نیست» ( حر عاملی، ۱۴۰۹، ج ۱۵، ص ۸۸).
از جمله اقدام های تربیتی در ایجاد زمینه مناسب، برای گرایش کودک به معنویات و عبادات، به ویژه نماز، این است که مادر در دوره شیر دادن به کودک، همواره وضو داشته باشد. زیرا اثر تربیتی اش این است:
«وضو به عنوان مقدمه نماز، نه تنها موجب تطهیر جسم از آلودگی ها می شود، بلکه تطهیر روح را نیز در بر می گیرد. این طهارت جسم و روح که با وضو حاصل می شود، تأثیر روانی در روحیه مادر و کودک دارد. اگر مادر هنگام شیر دادن با وضو باشد، باعث استراحت و آزادسازی روح کودک و رابطه معنوی او با خدا می شود (فقیهی، ۱۳۸۴، ص ۳۲).
۳ – ۲-۲- گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد
روایت شده است که وقتی امام حسن(ع) متولد شد، رسول (ص) به اسماء بنت عمیس فرمود: ای اسماء فرزندم را بیاور. اسماء او را به حضور پیامبر برد. پیامبر (ص) نوزاد را در آغوش گرفت و در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند؛ چنان که درباره حسین (ع) نیز چنین کرد(فتال نیشابوری، ۱۳۶۶، صفحه ۲۵۶).
بر اساس برخی روایات، پیامبر (ص) علاوه بر اذان و اقامه، فاتحه الکتاب، آیه الکرسی، سوره «اخلاص»، معوذتین و آیات آخر سوره «حشر» را نیز در گوش حسنین خوانده است (میرزا حسین نوری، ۱۴۰۸، ج۱۵، ص ۱۳۷).
انتخاب نام نیکو برای فرزند، از دیگر کارهایی است که در روایات تأکید فراوان شده است.
آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۱۰
۳ – ۲ – ۳ . همسازی کودک در عبادت
رفتار پدر و مادر در محیط خانه، هر چه باشد سرمشقی برای کودکان خواهد بود. زیرا آنان فاقد درک کامل شرایط عقلی هستند که بتوانند خوبی را از بدی تمایز دهند. از این گذشته، فرزندان به پدر و مادرشان علاقه دارند و بر اساس همین علاقه، آنها را سرمشق خود قرار می دهند و می کوشند رفتارشان را با افعال ایشان انطباق دهند. روی این اصل معلوم می شود که پرورش اخلاقی کودکان در محیط خانه، به صورت عملی انجام می پذیرد رشید پور، ۱۳۷۴، ص ۱۰۹).
زیرا کودکان اولین و بهترین درس دینداری و ارتباط معنوی با خدا را در محیط خانه از طریق مشاهده عملکرد والدین به ارث می برند. در این زمینه مروجی طبسی می نویسد:
وقتی که کودکان و نوجوانان مشاهده می کنند که پدر و مادرشان نسبت به امور مذهبی حساسیت و دقت نظر دارند و به عبادات اهمیت فراوان نشان می دهند و در اوقات نماز با اشتیاق به سوی عبادت می شتابند و در مناسبت های مذهبی و مراسم عبادی شرکت فعال دارند، خود به خود به این قبیل امور احساس علاقه و نشاط می کنند و مجذوب حالات ملکوتی دعا و مناجات می شوند» (مروجی طبسی، ۱۳۸۷، ص ۱۶۸).
این امر ناشی از الگوپذیری کودکان است که از غریزه تقلید سرچشمه می گیرد. در تعریف تقلید گفته می شود: «تولید مجدد و فعال کیفیات و خصوصیات ادراک شده رفتار موجودات دیگر». قسمت عمده یادگیری های انسان از رهگذر تقلید صورت می گیرد که شامل تقلید زبانی، تکرار کلمات و جملات، همانندسازی در حالات، واکنش ها، چگونگی برخورد با شرایط مختلف و همچنین پذیرش و التزام به اعتقادات و باورهای خاص می شود (عباسی مقدم، ۱۳۹۱، ص ۵۰).
چشم و گوش برای کودک مانند دریچه ای است که به طور مستمر می بیند و می شنود و ذهنش همانند آینه ای از مشاهدات است که عکس می گیرد و ضبط می کند. بنابراین والدین باید از این غریزه، کمال بهره را بگیرند و تربیت دینی را از این طریق به کودک بیاموزند. برای مثال اگر عبادت، به ویژه اقامه نماز در معرض دید کودک انجام گیرد، اثر تربیتی و سازنده ای به دنبال دارد.
علاوه بر تأثیر روحی و روانی، موجب ترغیب کودک به یادگیری و انجام آن عمل عبادی نیز می شود. در روایتی امام صادق (ع) می فرماید:
امام علی در خانه خود اتاق متوسطی را به نماز اختصاص داده بود و در آنجا عبادت و راز و نیاز می کرد. هر ش ب که طفلی به خواب نمی رفت، امام او را به آن اتاق می برد و نماز می خواند» (حر عاملی، ۱۴۰۹، ج ۵، ص ۲۹۵).
در روایت ها نقل شده است که پیامبر (ص) برای حسنین (ع) دعا و تعویذ می خواند و برای سلامتی آنها معوذتین (سوره های ناس و فلق) را قرائت می کرد (مجلسی، ۱۴۰۳، ج۱۵، ص ۳۱۵). این عمل رسول خدا(ص) علاوه بر آن که موجب محافظت کودکان می شد، از جنبه تربیتی نیز بر آنان اثرگذار بود. چون آنان به طور غیرمستقیم اهمیت دعا و تلاوت قرآن را در می یافتند (فاضلی، ۱۳۹۰، ص ۳۳-۵۰).
۳ – ۲ – ۴ . همراه کردن کودکان با خود در محافل مذهبی
حضور کودکان در اماکن و برنامه های مذهبی، به ویژه نماز جماعت، مخصوصا اگر با تشویق همراه
تربیت دینی کودک و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۱۱
باشد، آنان را به حضور در مسجد و اقامه نماز ترغیب می کند. باهنر بر این باور است که «هر چه میزان شرکت کودک و فعالیت های او در این محیط ها بیشتر باشد، به نگرش های دینی والاتری دست خواهد یافت. نکته جالب دیگر در این زمینه آن است که میزان علاقه مندی کودک به این محیط های مقدس نیز با میزان شرکت او و ارتباط و فعالیتش در این محیط ها رابطه مستقیمی دارد» (باهنر، ۱۳۸۷، ص ۱۲۲).
البته برای ایجاد موفقیت در این زمینه لازم است در کنار عبادت و نماز، برای کودکان برنامه های متنوع و جذابی وجود داشته باشد؛ مانند اهدای جوایز، کارت تشویق، پخش شیرینی و شکلات در بین کودکان که زمینه جذب آنان را به عبادت فراهم می کند (ملکی، شاملی، شکر اللهی، ۱۳۹۰، ص ۱۱۴).
از امام حسن(ع) نقل شده است که فرمودند:
«نماز ظهر یا عصر را در محضر رسول خدا(ص) خواندم؛ همین که حضرت سلام دادند به ما فرمودند: بر جایتان بمانید. آن گاه برای تقسیم ظرف حلوایی در میان نمازگزارن از جا برخاستند و به هر کدام مقداری حلوا خوراندند. من کودک بودم. وقتی به من رسیدند؛ آن حضرت قدری حلوا به من خوراندند، سپس فرمودند: باز هم بدهم ؟ عرض کردم: آری! آن حضرت به دلیل خردسال بودنم باز هم مقداری به من خورانیدند و بدین حال بودند تا آن که به همگان حلوا خوراندند» (فقیهی، ص۵۹، نقل از العیال، ج ۱، ص ۳۸۰).
نکته دیگر این که بزرگ ترها مجلس هایی را انتخاب کنند که در آنها، مطالب خرافی و القای نادرست مطرح نگردد.
۳ – ۲ – ۵ . ایجاد علاقه به خدا در کودکان
مربیان و والدین در این مرحله سعی می کنند در فرصت های مناسب و به مقدار درک کودکان، نام خدا و پیامبر را به عظمت یاد کنند. در هر زمانی مهربانی و الطاف او را یادآور شوند. نعمت های فراوان الهی را در این دنیا و جهان آخرت بازگو کنند و بدین وسیله مهر و محبت خدای بزرگ را در دل کودکان تثبت کنند ( امینی، ۱۳۸۴، ص ۲۹۶)
یادآوری نعمت های الهی از جمله شیوه هایی است که در ایجاد انگیزه و توجه دادن فطرت پاک کودک، به صاحب نعمت خود و سپاسگزاری از او بسیار مؤثر است. ذکر نعمت ها می تواند زمینه بسیار مناسبی برای رشد و تعمیق بینش الهی کودکان و در نتیجه، گرایش به شکرگزاری از خداوند را فراهم سازد.
در آیات و روایت های زیادی به این روش توجه داده شده است. چنان که خداوند متعال به حضرت موسی (ع) وحی فرستاد: «مردم را به من علاقه مند کن و آنان را نیز نزد من محبوب ساز. عرض کرد چگونه؟ وحی آمد: نعمت های مرا برای آنان بازگو کن، آنان خود عاشق من خواهند شد» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج۲، ص۴).
توجه به این موضوع لازم است که کودکان هنوز به دوره تفکر مذهبی نرسیده اند و ذهن آنان قدرت کافی برای درک مسائل و ادله پیچیده ندارد و از هر استدلالی برای اثبات خداوند یا هر جنبه ای از دین که فراتر از توانایی های ذهنی آنها باشد، برداشت های ساده، مطلق و غیر واقعی خواهد داشت و اغلب از معنای ظاهری جملات فراتر نخواهد رفت. وقتی هم در درک مطلب شکست بخورند، این شکست را متوجه استدلال و بطلان اصل مسئله می دانند(علیا نسب، ۱۳۸۶، ج۱، ص۵۷).
آشنایی با ساختار تربیت دینی کودک و راهکارهای پذیرش آن صفحه ۱۲
۳ – ۲ – ۶ – آموزش قرآن و حدیث (با استفاده از شیوه های جدید و نشاط آور)
یکی دیگر از جنبه های تربیت دینی کودک، آموزش قرآن در ابعاد مختلف قرائت، روخوانی و مفاهیم آن است. رسول خدا(ص) در بیان وظایف والدین، این نکته مهم را نیز در نظر داشته است.
در سخنی از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: «فرزندان خود را بر پایه سه ویژگی تربیت کنید؛ محبت ورزیدن به پیامبر و اهل بیت او و قرائت قرآن» (متقی هندی، ۱۴۰۹، ج ۱۶، ص۴۵۶).
ایشان در روایت دیگری، برای والدینی که به فرزندشان قرآن آموزش دهند، ثواب و پاداش اخروی بیان کرده است (محمدی ری شهری، ۱۳۷۷، ج۱۰، ص۴۸۱۴.)
در این روایت ها، علاقه مند کردن فرزندان به رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) در ردیف انس با قرآن ذکر شده است. هر دو کار، از وظایف والدین است. بی شک، راه هایی همچون: بیان ویژگی ها و فضایل اهل بیت(ع)، شرکت دادن فرزندان از دوران کودکی در مراسم دینی، عزاداری و جلسه های قرآن از راه های مؤثر در تحقق این توصیه رسول خداست.
البته مشروط بر این که در این امر زیاده روی نشود. در دوران کودکی، به ویژه شش سال اول که مرحله بازی و آزادی کودک است، تمام زمان او به حضور در محفل های حفظ و قرائت قرآن محدود نگردد.
امروزه برنامه های فشرده حفظ و آموزش قرآن، در مراکز آموزش رسمی و غیررسمی رایج شده است و نباید درکودک احساس تحمیل را ایجاد کرد. زیرا این کار، به جای آن که در تربیت دینی و رشد علایق مذهبی کودک مؤثر باشد، پیامدهای منفی، از جمله: دوری و جدایی کودک از بازی و آزادی، کاهش اشتهای روانی کودک به آموزش های مذهبی و قرآنی، کاهش انگیزه و میل او به انس و یادگیری قرآن و مفاهیم دینی پس از دوران بلوغ را به دنبال دارد.
علاوه بر آن، بیشتر برنامه های آموزشی متدوال، مبتنی بر حفظ و قرائت و ظواهر قرآن است که با هدف نزول قرآن و سیره رسول خدا(ص)، ائمه اطهار(ع) و اصحاب آنان که فراگیری معانی و مفاهیم قرآن است، سازگار نیست (فاضلی، ۱۳۹۰، ص ۴۰).
در این باره می توان با استفاده از روش هایی مانند: داستان گویی، روش نمایشی، بحث گروهی، ایفای نقش، اجرای برنامه های گام به گام، قاعده گویی و آموزش مفاهیم قرآن کریم را برای کودکان جذاب کرد.
۳ – ۲ – ۷- انس دادن او به حجاب و مقررات دینی
تربیت دینی کودکان و نوجوانان، نهادینه کردن فریضه حجاب و عفاف است. این امر باید در دوران قبل از دبستان و از طریق ایجاد انس به مسائل و ارزش های دینی و قرآنی تحقق یابد. از عوامل مؤثر در این باره، شناخت فطرت های آنهاست. اگر این شناخت حاصل شد، تربیت، پرورش و رشد کودکان و نوجوانان بهتر، راحت تر و صحیح تر انجام می گیرد.
انس دهی کودکان و نوجوانان با ارزش های اخلاقی از جمله: فریضه حجاب و عفاف، نمایش الگویی و عملی از رفتار والدین و اعضای خانواده، تشویق، ترغیب و عادت دادن مطلوب کودکان و نوجوانان به انجام ارزش ها، موجب نهادینه شدن ارزش ها و فرایض الهی در وجود آنها می گردد؛ به عبارت دیگر، ارزش ها آگاهانه در فرد درونی می شود و از حالتی زودگذر و سطحی به موضوعی عمیق و بنیادی در زندگی او تبدیل می شود.
ساختار تربیت دینی و راهکارهای پذیرش آن در سنین کودکی صفحه ۱۳
الف) الگوآفرینی
وجود غریزه تقلید در کودکان، زمینه ساز تأثیرپذیری آنها از الگوهاست. در این روش تربیت الگویی مورد استفاده کودک قرار می گیرد. الگوهای عملی خانواده مانند: حجاب و پوشش پدر و مادر تأثیر ژرفی بر رفتار کودک دارد. در واقع پدر و مادر با اعمال و رفتار مناسب به شکل غیرکلامی ارزش ها و هنجارها را در رفتار کودک ایجاد می کنند. والدین و مربیان باید به گونه ای اعمال و فعالیت های دینی و مذهبی خود را انجام دهند که الگوی ذهنی کودکان را در انجام این امور شکل دهند (خلجی، ۱۳۹۰، ص ۱۵۹-۱۶۰).
ب) محبت
محبت در پرورش صحیح و متعادل جسم و جان کودک تأثیرهای فراوانی دارد. یکی از بهترین روش هاییست که می توان از طریق آن حجاب، عفاف و سایر اعمال عبادی را در کودک نهادینه کرد محبت است. بهترین تربیت آن است که با مهر و عطوفت تحقق یابد. زیرا محبت با سرشت آدمی سازگاری زیادی دارد و پذیرش آن درونی و بدون هیچ تحمیلی است
. ضرورت و اهمیت به کارگیری محبت، از آن روست که اطاعت آور است و سبب همسانی و همراهی فرزند با والدین می شود. حضرت علی (ع) درباره اهمیت و تأثیر این روش می فرماید: «دوستی ورزیدن نیمی از خرد است» (نهج البلاغه ترجمه شهیدی، ۱۳۷۸، ص ۳۸۶).
همچنین در باب اهمیت محبت به کودکان، پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «کسی که به کودکان محبت نکند و به بزرگسالان احترام نگذارد، از ما نیست» (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۳۱، ص ۱۴۳).
البته در این روش باید به چند نکته توجه داشت: ۱. محبت خود را اظهار کنیم؛۲. محبت واقعی باشد؛ ٣. در محبت به کودکان افراط نورزیم (امینی، ۱۳۸۴، ص ۴۹۶-۴۹۸).
ج) تشویق و تنبیه
از دیگر شیوه های تربیتی در فرهنگ سازی فریضه حجاب و عفاف، مقررات دینی با مهارت تشویق و تنبیه، از روی آگاهی و تصمیم به موقع است. مقصود از تشویق، پاسخ مثبت در برابر رفتار مطلوب کودک (متربی) است؛ مانند: ابراز مهرورزی به او واگذاری مسئولیت مناسب به او، وعده پاداش دادن و ….
نقطه مقابل تشویق، تنبیه است که مقصود از آن واکنش مربی (والدین) در برابر رفتار ناپسند متربی است؛ همچون: نگاه سرد، روی برگرداندن، بی اعتنایی، تغییر چهره، محروم ساختن، جریمه کردن را می توان نام برد(علاء الدین، ۱۳۸۹، ص ۱۲۴).
قرآن کریم سرشار از وعده و وعید است، اما در تربیت اسلامی بر تشویق بیش از تنبیه تکیه شده است. تشویق موجب رغبت، نشاط و دل گرمی در انسان می شود. او را به جدیت وادار می کند. البته در صورتی که تشویق مؤثر واقع نشد و تخلفی از سوی متربی صورت گرفت، به منظور آگاهی دادن به او و جلوگیری از اهمال کاری در انجام فرایض دینی، می توان ابتدا به انذار و سپس به تنبیه بدنی که جنبه انسانی دارد پرداخت.
البته حدود آن مختصر و محدود باشد. برای این که تشویق سودمند باشد و بهتر نتیجه دهد رعایت نکات زیر ضرورت دارد:
متن ادامه دارد… برای دریافت متن کامل این مقاله از طریق گزینه دانلود اقدام نمایید.
مقالات مشابه با موضوع تربیت دینی کودک:
سبک تربیتی امام رضا (ع) در تربیت کودکان
واکاوی مفهوم ضرب در احادیث تنبیه کودکان برای نماز
الگوی مفهومی تربیت عاطفی با رویکردی بر نهج البلاغه
الگوی تربیت فرزند بر مبنای تحلیل و تفسیر سوره لقمان
روایات سبع سنین در فرزندپروری ، گونه ها و تحلیل درونی آنها
راهکارهای تربیت اجتماعی و عاطفی نوجوانان در قرآن و احادیث
آسیب شناسی تربیت دینی جوانان در مسائل عبادی از دیدگاه آیات و روایات
راهکارهای تربیت دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن و سیره رضوی
واژگان و اصطلاحات پرتکرار مقاله: تربیت دینی ؛ سنین کودکی ؛ کودک ؛ کودکان ؛ نوجوان ؛ نوجوانی خانواده ؛ تعلیم و تربیت ؛ فرزند ؛ فرزندان
عناوین مشابه جستجو شده:
تربیت دینی فرزند و راهکارهای آن در دوران کودکی
تربیت دینی فرزندان و راهکارهای آن در قرآن و حدیث
تربیت دینی و راهکارهای پذیرش آن در سنین کودکی
روش های تربیت دینی کودک از دیدگاه قرآن و احادیث
آسیب شناسی تربیت دینی کودک از منظر قرآن و روایات
آسیب شناسی تربیت دینی فرزند در قرآن و روایات
ساختار تربیت دینی کودک و راهکارهای پذیرش آن
الگوی تربیت دینی کودکان و روشهای پذیرش آن
راهکارهای تربیت دینی کودک در قرآن و حدیث
مراحل تربیت دینی کودک از منظر قرآن و روایات
شیوه های تربیت کودک و نوجوان در اسلام
اصول تربیت دینی کودک در قرآن و حدیث
دانلود رایگان کتاب تربیت دینی کودک
تربیت دینی کودک و ساختار پذیرش آن
انتهای پیام مقاله: آشنایی با ساختار تربیت دینی و راهکارهایی برای پذیرش آن در سنین کودکی
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.