تفاوت تعبیر در آیات مشابه قرآن بر پایه تخطی از اصول همکاری گرایس

.

نویسندگان: مهدی حبیب‌ اللهی, محمدرضا ستوده نیا, مهدی مطیع

.

سطح مقاله: علمی پژوهشی

.

چکیده

از دیرباز قرآن‌ پژوهان و مفسران مسلمان در پی یافتن اسرار حِکمی، نکات بلاغی، و پیام‌های ضمنیِ نهفته در تعبیرات و ساختارهای قرآنی بوده‌اند. در این میان، آیات متشابه لفظی که در آن‌ها با تکرار یک مفهوم با اندک تفاوت لفظی و دستوری روبه‌روییم از جایگاهی ویژه در این گونه مطالعات برخوردار بوده‌اند. از آنجا که تبیین اختلاف دو جملۀ مشابه بیشتر به سطح مراد جدی گوینده یا نویسنده مربوط می‌شود، بررسی آیات مشابه نیز باید از این دریچه انجام گیرد. در میان علوم جدید، دانشی که به بررسی معنای مورد نظر تولیدکنندۀ گفته بپردازد، علم کاربردشناسی است.

از جملۀ مولفه‌ هایی که در سال‌های اخیر وارد این دانش شده و مباحث مفصلی را به دنبال داشته است، موضوع معنای ضمنی یا تلویح است. تلویح مقصودی است که متکلم از تولید یک پاره‌گفت در نیت دارد و در جمله تنها به آن اشاره شده است و از این رو مخاطب باید با توجه به قرائن زبان‌ شناختی، بافت و تلاش فکری خود، آن معنا را استنباط کند.

در این نوشتار در صددیم با استفاده از اصول همکاری پیشنهادی گرایس، به استخراج تلویحات محاوره‌ ای نهفته در برخی آیات مشابه لفظی پرداخته و از این منظر تفاوت معنایی این آیات را ترسیم نماییم.

کلمات کلیدی: آیات متشابه لفظی، اصول همکاری گرایس، تلویح، اصل کیفیت، اصل ربط، اصل شیوهبیان