عنوان مقاله: جاهلیت عالمانه و شاخصه‌ های آن در قرآن کریم

.

نویسندگان: سید محمد مرتضوی ؛ سید زین العابدین صفوی ؛ حسن نقی زاده

.

سال انتشار: ۱۳۹۶          سطح مقاله: علمی پژوهشی

.

چکیده

«جاهلیت» در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته است، ولی در اینکه مقصود از جاهلیت مورد نظر قرآن چیست، بین دانشمندان اختلاف است. عده‌ای آن را یک دورۀ تاریخی همراه با فقدان علم، و عده‌ای دیگر نیز اگرچه این مفهوم را فراتر از یک قطعه زمانی دانسته‌اند، آن را در حد یک «بینش» محدود انگاشته‌اند.

توجه به شاخصه‌ های قرآنی جاهلیت، این مفهوم را روشن‌تر می‌کند. به ویژه توجه به رابطه «علم» و«جاهلیت» مشخص می‌کند که این مفهوم بسیار فراتر از نادانی محض، آن هم در یک دورۀ مشخص تاریخی است و نیز پیچیده‌تر از یک جهان‌ بینی غلط و زمان‌شمول است. این پژوهش با مراجعه به قرآن کریم و تفاسیر، به شاخصه‌ های برجسته‌ای دست می‌یابد که حاکی از وجود «علم» در جاهلیت است؛ مانند: رفتارها و انکارهای عالمانه خلاف واقع، رفتار عالمانه بدون منطق (هواپرستانه)، حقیقت‌ پوشی عالمانه، برتری‌ طلبی عالمانه و بدون پشتوانه، اظهار عالمانۀ ایمان بدون اعتقاد، مقاومت آگاهانه در برابر هدایت دلسوزانه و… .

این شاخصه‌ها نشانگر آن است که «جاهلیت عالمانه» مجموعه‌ای از رفتارهای سرسختانه و مصرانه‌ای است که مبتنی بر سبکی از زندگی انتخابی است و به صورت یک «بیماری خودخواسته» اکنون نیز گریبانگیر جامعۀ بشری است و راه رهایی از آن، نه افزایش دانش، بلکه تهذیب نفس و تکامل روحی و اصلاح فرهنگ عمومی جامعه است.

کلمات کلیدی: قرآن، جاهلیت، جاهلیت عالمانه، جاهلیت عوامانه.