کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تاملی در روایات مسند وی از امام صادق (ع)

نویسنده
تاریخ انتشار
۱۲ دی ۱۳۹۸
تعداد بازدید
632 بازدید
رایگان

معرفی اجمالی مقاله: کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تاملی در روایات مسند وی از امام صادق (ع) ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ نویسندگان: رسول محمدجعفری؛ حمیدرضا بصیری؛ حسین محققی؛ موضوع: شخصیت رجالی حاتم بن اسماعیل ؛ تعداد صفحات: ۲۱؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ واژگان کلیدی: امام صادق (ع) | حاتم بن اسماعیل | سند | ارسال | جعل حدیث | تحریف حدیث

 

عنوان کامل مقاله: کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تاملی در روایات مسند وی از امام صادق (ع)

    

مشخصات مقاله کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل :

عنوان مجله: دوفصلنامه کتاب قیم؛ شماره ۱۹، سال انتشار: ۱۳۹۷، صفحات: ۲۷۷- ۲۹۷؛ نویسندگان: رسول محمدجعفری؛ حمیدرضا بصیری؛ حسین محققی؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی

 


متن مقاله: 

جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل امام صادق
کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تاملی در روایات مسند وی از امام صادق (ع)

۱- مقدمه

در آیین اسلام، بعد از قرآن، احادیث سهم بسزایی در دریافت آموزه های دینی ایفا می کنند، از این روی، همان طور که برای شناخت قرآن علوم مختلفی شکل گرفت. برای شناخت احادیث نیز دانش های گوناگونی مانند علم رجال به وجود آمل علمی که در آن از احوال راویان به جهت دارا بودن یا فقدان ویژگی های قبول اخبار بحث می شود (سبحانی، ۱۴۱۰، ص ۱۱). بنابراین، علم رجال مقوم اصالت روایات است.

راویان عامی ملک در بسیاری از استاد روایات شیعه قرار دارند. براساس دیدگاه حدیث پژوهان شیعه، در صورتی که در ستاد روایتی، راوی عامی وجود داشته باشد و او و دیگر راویان آن سند، توثیق کردند و سند نیز متصل باشد، حدیث قابل پذیرش خواهد بود که در اصطلاح به این حدیث، حدیث موثق می گویند (عاملی، بی تا، ج ۱، ص ۴/ کجوری شیرازی ۱۳۸۲، ص ۱۸) و در صورتی که یکی از سه محور پیش گفته (عدم وثاقت راوی عامی، عدم وثاقت دیگر راو بان و عدم اتصال سند) دچار خادشه باشد؛ روایت ضعیف تلقی می شود ( کجوری شیرازی، ۱۳۸۲، صص ۱۸۷-۱۸۸).

یکی از راوبان عامی که در اسناد روایات فریقین از امام صادق (ع) فراوان حدیث نقل کرده حاتم بن اسماعیل کو فی مدتی است، از این روی، کتب رجالی به معرفی او پرداخته اند.

کتابهای رجال اهل سنت، امام صادق (ع) را از مشایخ حاتم بن اسماعیل برشمرده و کتب رجال شیعه، وی را در شمار اصحاب امام صادق (ع) آورده و روایات او از آن حضرت را مسند تلقی کرده اند.

بنا به جستجوهای انجام شده، تاکنون معرفی حاتم بن اسماعیل و بررسی روایات مستند او از امام صادق (ع) موضوع هیچ پژوهشی نبوده، در حالی که با توجه به حجم روایات فراوانی که از حاتم در مصادر حالیٹی فریقین گزارش شده است، انجام پژوهشی مستقل در این زمینه ضروری به نظر می رساند.

لذا این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که جایگاه رجائی حاتم بن اسماعیل و وضعیت روایات مسند وی از امام صادق (ع) چگونه برای پاسخ به پرسش بالا، در این جستار استادا، حاتم بن اسماعیل معرفی و اقوال رجالیان در جرح و تعدیل وی به بحث گزارده می شود، سپس دلایل تشکیک در نقل روایات مستند وی از امام صادق (ع) مطرح می گردد.

در ادامه، روایات حاتم بن اسماعیل از امام صادق (ع) در جوامع روایی فریقین، گونه شناسی و در نهایت، به مجعول یا محرف بودن پاره ای از روایات وی از امام صادق (ع) اشاره می شود.

 


 

نتیجه گیری

براساس آن چه گذشت در جوامع روایی فریقین، حاتم بن اسماعیل روایات متعددی از امام صادق (ع) نقل کرده است. از این روی، کتب رجال اهل سنت و شیعه وی را از شاگردان و صحابه امام صادق (ع) معرفی کرده اند.

رجالیان عامه، غالبا حاتم را توثیق نموده و رجالیان شیعه از مدح و ذم او سخنی به میان نیاورده اند. صرف نظر از وثاقت یا عدم وثاقت وی، با بررسی های صورت گرفته به نظر می رسد انتساب حاتم به شاگردی در محضر امام صادق (ع) و نقل روایات مسند از ایشان صحیح نباشد؛ زیرا از علی بن مدینی نقل است که حاتم، روایات را به صورت مرسل از امام صادق (ع) گزارش می کرده است.

وی متوفای سال ۱۸۹ یا ۱۸۷ ق. است و سال های امامت امام صادق (ع) ۱۱۶ تا ۱۶۸ ق. بوده است، بنابراین، تقریبا چهل سال بین شهادت امام (ع) تا وفات حاتم فاصله وجود دارد، لذا اگر چه حاتم مدت زیادی از عمر خود را در مدینه گذرانده، با وجود این معلوم نیست که این حضور در هنگام حیات امام صادق (ع) باشد، حتی با فرض حضور حاتم در حیات امام صادق (ع)، معلوم نیست که با توجه به شرایط سیاسی آن زمان، با ایشان ملاقات داشته است.

شواهد دیگری نیز مؤید سخن علی بن مدینی است:

۱- اگر حاتم محضر امام (ع) را در مدینه درک کرده و حدیث نقل کرده باشد، قاعدتا باید مانند راویانی چون حفص بن غیاث از امام کاظم (ع)- که سی و پنج سال از امامتش را در مدینه گذرانده است. روایت می کرد؛ ۲- یکی از شروط بخاری در نقل روایات، لقای راوی و مروى عنه است و با آن که وی از حاتم روایاتی گزارش کرده، اما در سند هیچ یک از آنها، امام صادق (ع) دیده نمی شود. بر خلاف بخاری، مسلم- که در نقل روایت، لقا را شرط ندانسته و صرفا، هم عصر بودن را کافی می داند چند روایت به واسطه حاتم بن اسماعیل از امام صادق (ع) نقل کرده است.

در جوامع روایی فریقین، از حاتم روایات فراوانی در موضوعات مختلف معارفی، فقهی و سیره به نقل از امام صادق (ع) وجود دارد. به رغم مضمون صحیح بسیاری از آنها، در مجعول یا محرف بودن پاره ای از آنها هیچ تردیدی نیست. وجود حاتم در اسناد آنها از سه حالت خارج نیست: ۱- جعل یا تحریف روایات به وسیله حاتم؛ ۲- نقل نا آگاهانه و غیر متعمدانه روایات برساخته واضعان و انتساب آنها به امام صادق (ع)؛۳- جعل حدیث به وسیله واضعان و قرار دادن نام حاتم در اسناد.

از این سه احتمال، احتمال اول به دلیل جایگاه روایی حاتم در میان فریقین منتفی است، لذا یا براساس احتمال دوم روایات از زبان امام صادق (ع) جعل شده و چون حاتم نزد امام (ع)، حاضر نبوده و مستقیما حدیث را نشنیده است، به راوی یا راویان اعتماد کرده و روایات را گزارش نموده است، یا طبق احتمال سوم، جاعلان حدیث، برای قبولاندن روایت، علاوه بر جعل متن حدیث، سند آن را نیز وضع کرده و نام حاتم را در اسناد گنجانده اند.

بنابراین، در مواجهه با روایات حاتم بن اسماعیل از امام صادق (ع) باید با احتیاط برخورد کرد و در مسند بودن آنها تردید نمود و روایات او را مرسل تلقی کرد.

 


برای دریافت نسخه کامل این مقاله، از طریق گزینه دانلود اقدام نمایید.

 


مقالات مشابه (برای دانلود روی عنوان مقالات کلیک نمایید):

ارزیابى راهکار‌هاى حل تعارض در گزارشهاى جرح و تعدیل یونس بن عبدالرحمان

تحلیل گزارش‏های متعارض مدح و ذم معلی بن خنیس و ارزیابی علل تضعیف او

نقد اندیشه رجالی ارسال روایات بی‌ واسطه حریز از امام صادق (ع)

بررسی شخصیت رجالی ابوخالد کابلی با تاکید بر تمییز مشترکات

تحلیل شخصیت رجالی غیاث بن ابراهیم در اسناد روایی شیعه

نقد نگره تضعیف محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین

تحلیل و تنقیح داده‌ های رجالی درباره محمد بن قیس

پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری

ارزیابی رجالیان درباره محمد بن بحر رهنی

 

انتهای پیام مقاله: کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تاملی در روایات مسند وی از امام صادق (ع)

مطالعه بیشتر

راهنمای خرید:
  • لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
  • همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
  • ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
  • در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.