خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و حدیث

معرفی اجمالی مقاله: خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و حدیث ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ نویسندگان: فاطمه سیفعلی ‌ئی؛ سهراب مروتی؛ سید محمدرضا حسینی نیا؛ موضوع: کارکردهای تربیتی خودآگاهی؛ تعداد صفحات: ۱۸؛ فرمت فایل: PDF؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ واژگان کلیدی: خودآگاهی ؛ روابط اجتماعی ؛ کارکرد ؛ دلالت ؛ تربیت ؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث

عنوان کامل مقاله: خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و حدیث

مشخصات مقاله خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی:

مشخصات نشر: دوفصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث؛ سال انتشار: ۱۳۹۷، دوره ۴، شماره ۲، صفحه ۱-۱۸؛ نویسندگان: فاطمه سیفعلی ‌ئی؛ سهراب مروتی؛ سید محمدرضا حسینی نیا.

نحوه ارجاع به این مقاله: سیفعلی ‌ئی، فاطمه و همکاران،  «خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و حدیث»، دوفصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۹۷، دوره ۴، شماره ۲، صفحه ۱-۱۸

مشخصات نویسندگان: ۱. فاطمه سیفعلی ‌ئی: دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه ایلام. ۲. سهراب مروتی: استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام. ۳. سید محمدرضا حسینی نیا: استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام.

متن مقاله:

صفحه ۱

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۲

مقدمه

در روایات اسلامی معرفت نفس کاملترین و سودمندترین معارف به شمار می رود: «معرفه النفس أکمل المعارف» (لیثی واسطی، ۱۳۷۶: ص ۴۸۶)؛ «معرفه النفس أنفع المعارف»(تمیمی آمدی، ۱۴۱۰: ص۷۱۲). ابن سینا پله نخست تربیت را تربیت نفس می داند و کلید تربیت نفس را شناخت صفات وعادات خویش قلمداد می کند(فتحعلی خانی، ۱۳۷۷: ص ۱۲۴).

مطهری خودشناسی را ریشه الهامات اخلاقی می داند و از خودشناسی و احساس کرامت در خود به عنوان پایه های بنیادی اخلاق یاد می کند (مطهری، ۱۳۸۴، ج۲۲: ص۴۲۲).

معرفت نفس، خودشناسی، شناخت صفات و عادات خویش همگی مفاهیمی هم معنا و نزدیک به مفهوم خودآگاهی هستند. البته خودآگاهی مفهومی فراتر از خودشناسی است و شامل درک، توجه و آگاهی از ابعاد وجودی، ویژگی ها، افکار، احساسات، گرایش ها و رفتارهای خود در طی فرایند زمان است (لطیفیان و سیف، ۱۳۸۶، ص۱۳۸).

در واقع خودشناسی شناخت ابعاد و ویژگی های خود و خودآگاهی توجه و آگاهی از این شناخت در طى فرایند زمان است.

بدین ترتیب تربیت صحیح در همه مراحل و همه ابعاد در گرو خودآگاهی است.

انسان موجودی اجتماعی است و سلامت روابط تأثیر بسیاری بر سلامت فردی و اجتماعی دارد. بسیاری از مشکلات روانی اجتماعی مانند افسردگی، اعتیاد به الکل، بزهکاری، مشکلات بین فردی، تنهایی، و روان گسیختگی با ضعف در برقراری ارتباط اجتماعی رابطه دارد(سگرین، ۱۹۹۵: ص۲۷).

بر همین اساس پرداختن به جنبه های اجتماعی زندگی و کسب آمادگی های لازم برای برقراری رابطه ای سالم، مطلوب، و مؤثر با دیگران، یکی از چالش های فراروی انسانها و به دنبال آن از وظایف متصدیان تعلیم و تربیت است.

نگاهی هرچند کوتاه به وضع کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در جامعه ما و همچنین بسیاری از نقاط جهان، ما را با مسائل و دشواری های عظیمی در زمینه روابط انسانی نشأت گرفته از متغیرهای مختلف آگاه می سازد. ارتباط ناموثر موجب فاصله بین فردی عمیقی می گردد که هم اکنون در همه جنبه های زندگی اعم از شغلی، خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و همه بخش های جامعه نمایان است. ارتباط ضعیف از جمله دلایلی است که بین افراد تضاد و تعارض ایجاد می کند و به نظر می رسد که ریشه بسیاری از مشکلات و ناسازگاری ها است (عابدی، ۱۳۸۵: ص ۶۸).

اهمیت این مسأله آنجا بیشتر خود را نشان می دهد که تحصیل کردگان در سطوح بالای دانشگاهی اگرچه از هوش بهر شناختی بالایی برخوردارند اما در تعاملات و برقراری روابط میان فردی و در برخورد با دیگران قادر به کنترل خود نبوده و در روابط اجتماعی خود با مشکلات ریز و درشت روبه رو هستند.

اگر فراگرد ارتباط بین انسانها به درستی بررسی شود و قوانین حاکم بر آن دریافته شود، و در مراحل مختلف تربیتی مد نظر قرار گیرد بدون شک این قابلیت در فرد ایجاد خواهد شد که در ارتباط با دیگران موفق تر عمل نماید.

به دلیل اهمیت بسیار زیاد خودآگاهی در جنبه های مختلف روان شناسی، به ویژه در حوزه آسیب شناسی که مشکلات رفتاری و اختلالات روانشناختی را به «خود» به منزله هسته مرکزی

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۳

شخصیت نسبت می دهد، این موضوع به طور گسترده مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. و تحقیقات مفصلی در حوزه ها و کارکردهای مختلف آن صورت گرفته و نتایج قابل توجهی داشته است.

مهمترین پژوهشها در این موضوع عبارتند از: بررسی رابطه بین مهارت خودآگاهی، شناخت روابط بین فردی، شناخت محیطی و مدیریت مسیر شغلی مدیران در وزارت آموزش و پرورش، عباسی و فانی (۱۳۸۲)؛ ارتباط رفتارهای دینی و خودآگاهی با نارسایی های شناختی در میانسالان، ابوالقاسمی، کیامرثی، و آق(۱۳۹۰)؛ تقابل فرایندهای خودشناختی با آستانه گذری، آقابابایی، قربانی و خدابخش (۱۳۹۰)؛ رابطه خدا آگاهی با خودآگاهی، نورعلیزاده میانجی، بشیری و جان بزرگی (۱۳۹۱)؛ نقش فرایندهای خودشناختی و عوامل بزرگ شخصیت در فضایل اخلاقی، تبیک، قربانی، رضازاده (۱۳۹۲)؛ رابطه انگیزش دینی و خودشناسی با فضایل اخلاقی، تبیک، قربانی، رضازاده (۱۳۹۲)؛ تأثیر آموزش مهارت خودآگاهی بر کاهش رفتارهای پرخاشگرانه، اعتیادپذیری، و خودکشی دانش آموزان دختر دبیرستانی، حسین خانزاده، ملکی منش، طاهر، و مجرد (۱۳۹۶).

جستجوهای متعدد در پایگاه های علمی نشان می دهد که تاکنون هیچ مقاله علمی درباره خودآگاهی و کارکردهای آن بر اساس آموزه های اسلامی صورت نگرفته است و یا به مرحله چاپ ونشر نرسیده است و پژوهش حاضر اولین پژوهش میان رشته ای در موضوع با بهره مندی از آیات قرآن کریم است.

این پژوهش به دنبال آن است که با توجه به آیات قرآن به بازشناسی مفهوم خودآگاهی، مؤلفه ها و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان بپردازد؛ و راهبردهای قرآنی برای تقویت میزان خودآگاهی ارائه نماید.

بدان امید که با سرلوحه قرار دادن معارف قرآنی متصدیان تربیتی بتوانند گامی بلند در راستای تربیت اجتماعی اسلامی کودکان این سرزمین برداشته و به بهبود کیفیت زندگی نسل های آینده در همه ابعاد همت گمارند. بنابراین پژوهش حاضر به دنبال این سؤالات است که:

خودآگاهی چیست و در قرآن چگونه تعریف می شود؟ مولفه های آن کدامند؟ و چه کارکردهایی در روابط اجتماعی انسان دارد؟ مهمترین راهبردهای قرآنی برای ایجاد و ارتقاء خودآگاهی کدامند؟

   .
ا. مفهوم شناسی خودآگاهی

خودآگاهی مفهومی فراتر از خودشناسی، ساختاری سازش دهنده، پویشی و انسجام بخش است که از رشد ساختارها و فرایندهای شناختی و نیز عواطف و احساسات تنیده در آن حاصل می شود و شامل درک، توجه و آگاهی از ابعاد وجودی، ویژگی ها، افکار، احساسات، گرایش ها و رفتارهای خود در طی فرایند زمان است (لطیفیان و سیف، ۱۳۸۶: ص ۱۲۹). خودآگاهی یکی از سازه های مهم شخصیت و به معنای آگاهی از احساسات، نیازها و هیجان های خود است و نخستین گام در شکل دهی مهارتهای ارتباطی به شمار می رود(فرهنگی، ۱۳۸۵، ج۱، ص۱۳۰).

خودآگاهی گرایش به آگاهی و نظارت بر تفکرات شخصی و فرایندهای شناختی خود بوده و نتیجه رشد ساختارها و فرآیندهای شناختی و نیز عواطف و احساسات تنیده در آن است و از نخستین

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۴

سال های دوران کودکی تا بزرگسالی، از تعاملات اجتماعی و روابط بین فردی تأثیر می پذیرد و یکی از ملزومات سازگاری است (هارتر، ۱۹۹۹: ص ۸۱) که می تواند در تعاملات بین فردی، فرایندهای شناختی و سازگاری تأثیر مثبت بگذارد (ابوالقاسمی، ۱۳۹۰، ص۲۷)

خودآگاهی را می توان به صورت توانایی روانی اجتماعی برای رفتار انطباقی و مؤثر در نظر گرفت که با آن افراد یاد می گیرند به طور مؤثری با مقتضیات و مسائل زندگی روزمره مقابله کنند به طوری که این توانایی فرد را برای مقابله مؤثر با موقعیت ها آماده می کند. با فراگیری این مهارت فرد می تواند با رفتارهای مثبت و سازش یافته، سلامت جسمانی و به ویژه سلامت روان شناختی خود را ارتقاء بخشد(خانزاده و دیگران، ۱۳۹۷، ص۱۳۵).

خودآگاهی به معنای مشاهده و شناخت احساسات خود، آگاه شدن از ارتباط میان افکار، احساسات و واکنشها نیز تعریف شده است. به عبارت روشنتر خودآگاهی به معنای شناخت ویژگی های درونی و بیرونی، خصوصیات ظاهری و ویژگی های عاطفی، افکار و اهداف فردی است. یعنی فرد از استعدادها، و نقاط ضعف و قوت خویش آگاهی پیدا کند و بر اساس آن آگاهی زندگی خویش را برنامه ریزی نماید.

   .

۲. خودآگاهی در قرآن

در بخش گذشته مفهوم خود آگاهی بیان شد. از آنجا که هدف پژوهش حاضر تبیین کارکردهای خودآگاهی در روابط اجتماعی از منظری قرآنی است ابتدا لازم است به ارائه نظر قرآن کریم درباره مفهوم خودآگاهی پرداخته شود.

در قرآن کریم واژه خودآگاهی وجود ندارد اما مفاهیمی وجود دارد که تبیین کننده مفهوم و ابعاد خودآگاهی هستند.

خودآگاهی به معنای شناخت و بصیرت نسبت به خصوصیات، نقاط ضعف و قوت، علایق و سلایق، و نیز افکار و اعمال و کردار فرد، و به طور کلی شناخت و آگاهی نسبت به «خود» در قرآن کریم برای انسان امری واضح و مبرهن است: «بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِیرَهٌ» (القیامه، ۱۴).

بصیرت به معنای رؤیت قلبی و ادراک باطنی است. انسان، صاحب بصیرت بر نفس خویش است، و خود را خوب می شناسد) طباطبایی، ۱۳۷۴، ج۲۰، ص ۱۶۹). یعنی انسان شاهد بر نفس خویش (سیوطی، ۱۴۰۴، ج۶: ۳۸۵) و بینا به خودش و عملش می باشد (طبرسی، ۱۳۶۰، ج۲۶: ۱۰۵ ص) به عبارت دیگر یعنی به نفس خود معرفتی تام و کامل دارد) فخررازی، ۱۴۲۰، ج۱۳: ص ۱۰۴).

هم به تواناییها وکمالات و نقاط قوت خویش و هم به کاستیها، تقصیرات و نقاط ضعف خود: «إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ* وَإِنَّهُ عَلَى ذَلِکَ لَشَهِیدٌ»(العادیات، ۶ و ۷) این آیه بیان می دارد که انسان روز قیامت بر کفرانگری خودش شهادت می دهد(شاذلی، ۱۴۱۲، ج۶، ص۳۹۵۸)، شهادتی به حق علیه خودش زحیلی، ۱۴۱۸، ج ۳۰: ص ۳۷۱).

مقصود از شاهد بودن انسان علیه خودش، این است که انسان خودش آگاه به کفرانگری خود هست (طباطبایی، ۱۳۷۴ ، ج۲۰: ص ۵۹۱) و از آن آگاهی تام دارد. اما مسأله این است که گاهی بر دانایی و آگاهی خود پرده می افکند: «وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِیرَهُ» (القیامه، ۱۵): معاذیر جمع معذار

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۵

است، و معذار به معنای ستر و پوشش است (زمخشری، ۱۴۰۷، ج ۴، ص ۶۶۱) و معنای آیه به انضمام آیه قبل این است که انسان خودش را خوب می شناسد، هر چند که برای نهان کردن نفس خود پرده ها بیندازد (طباطبایی، ۱۳۷۴، ج۲۰: ص۱۷۰).

از سوی دیگر قرآن کریم با ارائه یک کلید طلایی در تعلیم و تربیت اسلامی میزان تکلیف هر کس را بر اساس وسع و توان او مقرر فرموده است و فراتر از توان فرد او را تکلیف ننموده است: «لَا یکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (البقره، ۲۸۶).

کلمه وسع به معنای توانایی و تمکن است. یعنی آنچه فرد توان آن را داشته باشد و بر او فشار نیاورد و او را به تنگی و سختی نیندازد(زمخشری، ۱۴۰۷، ج۱، ص۳۳۲) آیه کلامی است مطابق با سنتی که خداوند در بین بندگانش جاری ساخته، و آن سنت این است که از مراحل ایمان آن مقدار را بر هر یک از بندگان خود تکلیف کرده که در خور فهم او باشد، و از اطاعت آن مقداری را تکلیف کرده که در خور نیرو و توانایی بنده باشد(طباطبایی، ۱۳۷۴، ج۲: ص۶۸۴).

یعنی خداوند چیزی را که مردم قدرت آن را دارند به آنان امر یانهی می نماید و چیزی که کسی توانایی آن را ندارد تکلیف نمی کند (طبرسی، ۱۳۶۰، ج۳، ص ۲۱۸). لازمه تشخیص میزان وسع و به تبع آن لازمه تشخیص میزان تکلیف هر کس آگاهی از حالات، احساسات، و نقاط قوت و ضعف و در یک کلام خود آگاهی است.

بنابراین در قرآن کریم خودآگاهی لازمه هر گونه تکلیف، اقدام و عملی است و این مهم به طور ذاتی در وجود انسان نهادینه شده است. وظیفه فرد تنها برداشتن موانع و حجاب هایی است که بر این آگاهی پرده افکنده و موجب غفلت فرد از آن شده است.

٣. مؤلفه های خودآگاهی و دلالتهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی

منظور از مؤلفه عنصر یا اجزای تشکیل دهنده یک چیز است که بدون داشتن آنها نمی توان آن چیز را تجزیه و تحلیل کرد. مؤلفه های خودآگاهی مجموعه شناختها و آگاهی های فرد از ابعاد مختلف شخصیت خود است که مجموع آنها فرد را به درک درستی از تواناییها و ضعف های خود می رساند.

۳- ۱. شناخت باورها و ارزش های خود

باورها افکاری هستند که فرد آنها را پذیرفته و باطنا تصدیق کرده است. ارزشها ملاک ها و معیارهایی هستند که فرد به وسیله ی آن، باورها و رفتارهای خود و دیگران و امور پیرامونی را ارزیابی می کند. هر کس بر اساس محیطی که در آن متولد می شود، خانواده ای که در آن رشد می کند، افراد و شرایطی که تحت تأثیر آن تربیت می شود، اجتماعی که در آن زندگی می کند، و بطور کلی طی فرایند اجتماعی شدن، ارزش هایی را کسب می کند.

افکار، باورها و ارزش هایی که به صور مختلف کسب شده، در ذهن افراد چارچوب ها و ساختارهایی را می سازند. هر کس بر اساس این چارچوب هایاساختارهای ذهنی اطلاعات دریافتی از محیط پیرامون خود را پردازش می کند و در خصوص خود، دیگران و محیط اجتماعی رفتار و قضاوت می کند. این ساختارهای ذهنی در افراد

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۶

مختلف متفاوت است و به همین دلیل نگرش افراد مختلف به زندگی با یکدیگر فرق می کند.

تحقیقات نشان داده اند که ساختارهای ذهنی و نحوه نگرش افراد به زندگی قابلیت تغییر دارند و افراد می توانند هر کجا که لازم باشد با تغییر در افکار و باورهای خود به اصلاح و تعدیل ساختارهای ذهنی خود بپردازند.

کسی که باورهایش را نشناسد نمی تواند ارزش هایش را در زندگی تعریف کند، دست به انتخاب بزند، صحیح و منطقی تصمیم گیری کند و در جهت رشد و پیشرفت خود گام بردارد. قرآن کریم در تمثیل بسیار زیبایی حال مومن و کافر را این گونه ترسیم می نماید:

«أَفَمَنْ یمْشِی مُکِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ یمْشِی سَوِیا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ» (الملک، ۲۲).

آیه استفهامی انکاری از یکسان بودن دو حالت سر پا راه رفتن و با صورت روی زمین خزیدن است (طباطبایی، ۱۳۷۴، ج۱۹: ص۶۰۴) می فرماید: آیا کسی که سر به زمین افکنده و نه راه را می بیند و نه کسی که از جلوی او می آید و نه راست و چپ خود را می نگرد هدایت یافته تر است یا آنکه راست ایستاده، راه و تمام جهات را می بیند و قدمش را جایی می گذارد که نلغزد(طبرسی، ۱۳۶۰، ج۲۵، ص۱۹۴).

روشن است آنکه بر امور تسلط دارد و با علم و آگاهی قدم در راه می گذارد توانایی بیشتری در کنترل اوضاع و تطبیق رفتار خود با واقعیات دارد و طبیعتا موفقیت بیشتری کسب خواهد نمود.

شناخت باورها و ارزشها مانند همان کسی که راست ایستاده و اطراف را می بیند و از چند و چون راه مطلع است سبب تسلط بر اوضاع و احوال درونی فرد می شود و او را از سردرگمی در اوضاع مبهم می رهاند. و در دوراهی های زندگی به فرد قدرت تصمیم و انتخاب درست منطبق با اوضاع روحی و درونی می بخشد.

خودآگاهی به فرد کمک می کند تا ارزش های واقعی را از ارزش های کاذب بازشناسد و با توجه و عمل بر اساس آن به رضایت از زندگی دست یابد. با شناسایی باورها و ارزشها، خوشایندها و بدآیندهای فرد نظام مند و چارچوب دار می شود و روابط شکلی منسجم و ساختارمند به خود می گیرد.

   .

۳- ۲. شناخت افکار، احساسات و رفتار خود

انسان ها اغلب متناسب با افکار خود احساس می کنند و متناسب با احساسات خود رفتار می کنند. تا زمانی که فرد احساسات خود را نشناسد نمی تواند آنها را پیش بینی و در صورت لزوم ابراز، کنترل یا مهار کند.

امام موسی کاظم(ع) فرمودند: «لا تنس صحتک و قوتک و فراغک و شبابک و نشاطک» (صدوق، ۱۳۷۶: ص ۲۲۹): سلامت و قوت و راحتی و جوانی و نشاطت را فراموش نکن. یعنی از احساسات و حال و هوای خود آگاه باش.

افکار و احساسات، محرک و انگیزه های رفتاری فرد هستند. به همین دلیل اولین قدم برای کنترل رفتار، اشراف بر افکار و احساسات خود است. مهارت خودآگاهی این توانایی را به افراد می دهد که بتوانند در لحظه، احساسات اصلی و دقیق خود را بیان کرده و به مناسب ترین شکل ممکن آنها را ابراز و با آن برخورد کنند. کسی که از احساسات خود آگاه می شود می تواند آنها را کنترل

خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی …    صفحه ۷

کند. ناتوانی در کنترل و مهار احساسات می تواند به خشونت و … بیانجامد. افراد دارای خودآگاهی مناسب، راهبردهای کاملا متفاوتی برای تنظیم عواطف، و شناخت و پردازش اطلاعات هیجانی به کار می گیرند که باعث سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار می شود(گارمزی و ماستن، ۱۹۹۱: ص ۲۴).

همچنین آگاهی از احساسات آگاه و ناآگاه فرد و چگونگی تأثیر احساسات ناخودآگاه سبب کنترل و اعمال مدیریت بر احساسات به ویژه احساسات دلتنگ کننده، نگران کننده، و آسیب زا و مدیریت بهتر افراد بر رفتارشان می شود.

قرآن کریم در وصف اهل ایمان می فرماید: «وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یغْفِرُونَ» (الشوری، ۳۷) یعنی: هر گاه در اثر ستمی که به آنان رسیده است خشمناک شوند خشم خود را فرو می برند(مراغی، بی تا، ج۲، ص۵۲) طرف خود را می بخشند (طبرسی، ۱۳۶۰، ج۲۲: ص ۱۵۴) و مقابله به مثل نمی کنند (طوسی، بیتا، ج۹، ص۱۶۸).

امام جعفر صادق(ع) در تفسیر این آیه فرمودند:

«مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّار»(صدوق، ۱۴۱۳، ج۴، ص۴۰۰). تملک نفس در حال رغبت و ترس و خشم نیازمند خودآگاهی بالایی است. آنچنان که در این حالات اختیار فرد از کف نرفته و بتواند به دور از کشش های مختلف تصمیمی عاقلانه اتخاذ نماید.

بر همین اساس افراد دارای خودآگاهی مناسب راهبردهایی را برای تنظیم عواطف و شناخت خود به کار می گیرند که تنش و استرس را کمینه می سازد و هیجان های مثبت و سلامت روانی را به وجود می آورد(ابوالقاسمی، ۱۳۹۰: ص۲۷).

برعکس افراد دارای خودآگاهی مختل، آن دسته از راهبردهای تنظیم عواطف و شناخت را استفاده می کنند که بر هیجانات و شناخت های منفی تأکید می ورزند. بنابراین شناسایی و درک احساسات و عواطف خود، اولین قدم در راه کنترل آنها، و در ارتباط با دیگران، قدمی بزرگ در راه کنترل و تعدیل رفتار است.

علاوه بر آن آگاهی از افکار و احساسات خود نقطه عطفی در بازنگری، اصلاح و بازسازی باورهای غلط و خرافی است.

کسی که از افکار و باورهای خود آگاه است احتمال بیشتری برای پی بردن به صحت و سقم آنها و نیز تصحیح افکار و احساسات نادرست خود دارد.

از سوی دیگر اغلب افراد در بیان احساسات خود مشکل دارند و نمی توانند احساسات خود را به شکل مناسبی ابراز کنند، یا آن را پنهان می کنند یا واکنش هیجانی نشان می دهند. آگاهی از افکار، احساسات، و نیازهای خود باعث می شود فرد بتواند راه های مناسبی را برای ابراز و بیان احساسات خود بیابد.

با آگاهی از افکار و احساسات، فرد بهتر می تواند تشخیص دهد که چه نوع اندیشه و یا احساسی در چه شرایطی و بر چه تصمیماتی حاکمند و از این طریق راحت تر می تواند افکار و احساسات خود را متناسب با شرایط تشدید، تعدیل، کنترل و یا از آنها احتراز کند. از این طریق فرد در رویارویی با ترس، خشم، اضطراب، اندوه و سایر احساسات از آمادگی بیشتری برخوردار بوده و عملکرد مناسب تری خواهد داشت…

متن ادامه دارد… برای دریافت فایل کامل این مقاله از طریق گزینه دانلود اقدام نمایید.

مقالات مشابه با موضوع خودآگاهی :

مبانی انسان‌ شناختی روش تربیتی قرآن و حدیث در بعد اجتماعی

واژگان و اصطلاحات پرتکرار مقاله: خودآگاهی ؛ روابط اجتماعی ؛ خودشناسی ؛ شناخت خود ؛ شناخت نفس ؛ آگاهی از خود ؛ معرفت به نفس ؛ جامعه ؛ تعلیم و تربیت ؛ انسان شناسی

عناوین مشابه جستجو شده:

موانع خودآگاهی

آثار تربیتی خودآگاهی

آثار و پیامدهای خودآگاهی

خودآگاهی در قرآن و حدیث

راههای خودآگاهی در قرآن

کارکردهای تربیتی خودآگاهی

راهکارهای افزایش خودآگاهی

کارکردهای تربیتی خودشناسی

شیوه ها و روش های خودآگاهی

خودآگاهی و خودشناسی در قرآن

پیامدهای فردی و اجتماعی خودآگاهی

کارکردهای خودآگاهی در روابط اجتماعی

نقش خودآگاهی در بهبود روابط اجتماعی

راههای خودآگاهی و خودشناسی در قرآن

انتهای پیام مقاله: خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و احادیث

مطالعه بیشتر