نقد و بررسی دیدگاه‌ های قرآنیون درباره نماز

دیدگاه‌های قرآنیون درباره نماز

نقد و بررسی دیدگاه‌های قرآنیون درباره نماز

نویسندگان: محمدعلی تجری؛ فاطمه زین‌ الدینی؛ سید محسن خلیلی‌ نژاد 

چکیده

از دوران صدر اسلام، مسلمانان نماز را به پیروی از پیامبر اکرم(ص) ادا می‌کردند. از همان زمان، گروه‌هایی از خوارج به گرایش به رأی در تعداد نمازهای روزانه پرداخته‌اند. در دوران معاصر، قرآنیون به سبب کنار گذاشتن سنت و انکار آن در معرفت دینی و تفسیر قرآن، به تفسیرهای مختلفی از نماز بر اساس آیات قرآن دست زده‌اند. در این نوشتار با تقسیم قرآنیون به چهار گروه، به مطالبی چند از دیدگاه‌های آنها درباره استنباط نمازهای پنجگانه و تعداد آنها از آیات قرآن، تعداد رکعات، شکل ظاهری نماز، بحث در مواردی چون وضو، استقبال قبله و جهر و اخفات پرداخته است و به نقد دیگاه‌های قرآنیون در این باب می‌پردازیم. در سیر بحث، به چهار گروه از قرآنیون اشاره شده است که عبارتند از: گروه عبدالله جکرالوی، گروه احمدالدین، گروه سید رفیع‌ الدین، گروه مجملین. هر یک از این گروه‌ها انحرافاتی دارند که به بررسی و نقد آنها می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها: نماز ؛ قرآنیون ؛ انکار سنت؛ نمازهای پنجگانه؛ وضو.

.

مشخصات مقاله:

سال انتشار: ۱۳۹۴؛ رده مجله: مقالات علمی ترویجی علوم قرآن و حدیث؛ رویکرد مقاله: علوم و معارف قرآن کریم

موضوع: نقد دیدگاه‌ های قرآنیون درباره نماز

.

ﻣﻘﺪﻣﻪ

ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳﻠﻒ، ﺷﻜﻞ واﺿﺤﻲ از ﻧﻤﺎزﻫـﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧـﻪ را ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ. ادای ﻧﻤﺎزﻫـﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ از دوﺗﺎﻳﻲ، ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ و ﭼﻬﺎرﺗﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻊ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن، قرآنیون ﺑﻪ اﺧﺘﻼف درﺑﺎره ﻧﻤﺎز ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ای (در ﻣﺒﺤﺚ ﻋﺒﺎدات) ﻛﻪ قرآنیون در ﺑﺎب آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲ ورزﻧﺪ، ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ. ﺧﻮارج ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺑﺎب ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ سنت قطعی ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻴﻤﻢ را ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ، ﻫﺮﭼﻨـﺪ اﻧﺴـﺎن ﺳﺮِ ﭼﺎه آب ﺑﺎﺷـﺪ. ﻧﻤـﺎز واﺟـﺐ، ﻳـﻚ رﻛﻌـﺖ در ﺻـﺒﺢ و ﻳـﻚ رﻛﻌـﺖ در ﺷـﺐ اﺳـﺖ(ر.ک؛ روﺷﻦ ﺿﻤﻴﺮ، ١٣٩٠: ٣٨).

ﺷﺎفعی در ﺟﻤﺎع اﻟﻌﻠﻢ ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ: ﻫﺮ ﻛـﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ، ﺑﺮای آن وﻗﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ، ﮔﺮﭼﻪ دو رﻛﻌﺖ در روز ﻳﺎ در ﺗﻤﺎم روزﻫﺎ ﺑﺨﻮاﻧـﺪ، در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا در ﺑﺎب آن وﺟﻮﺑﻲ ﻧﻴﺎﻣـﺪه اﺳـﺖ(اﻟﻬـﻲ ﺑﺨـﺶ، ١۴٠٩ق: ٣٧٨). اﺑـﻦ ﺣـﺰم ﺑـﻪ أﺑﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻄﻴﺤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ: ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺟﺰ ﻳﻚ رﻛﻌﺖ در روز و ﻳﻚ رﻛﻌﺖ در ﺷـﺐ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ(ﻫﻤﺎن).

دیدگاه‌ قرآنیون درباره نماز

ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر(در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎی ﻋﺮﺑﻲ) ﻣﺠﻠّﻪ ﻣﺼﺮی اﻟﻤﻨﺎر، ﻣﺘﻌﻠّـﻖ ﺑـﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ رﺿﺎ، ﺷﺒﻬﺎت ﭘﻴﺮاﻣﻮن سنت را در ﻗﺎﻟﺐ دو ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻮﻓﻴـﻖ ﺻـﺪﻗﻲ(م. ١٣٣٨ق.) ﺑﺎ ﻋﻨﻮان «اﻹﺳﻼم ﻫﻮ االقرآن وﺣﺪه» ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد(ر.ک؛ اﺳـﻌﺪی، ١٣٩٠: ٣٣٧). دراﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺻﺪﻗﻲ ذﻳﻞ ﺑﺤﺚ در رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑـﻪ آﻳـﺎت ١٠١ و ١٠٢ ﻧﺴﺎء اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺪد واﺟﺐ ﺑﺮای رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز دو رﻛﻌﺖ اﺳﺖ(ر.ک؛ ﺗﻮﻓﻴـﻖ ﺻـﺪﻗﻲ، ١٣٢۴ق: ۵١٩).

ﺿﺮورت ﺑﺤﺚ ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ. اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻧﮕﺎه از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮی ﺑﺮﺧـﻮردار ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎی قرآنیون را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ. اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ اﻳﻦ اﻳـﺪه ﻛـﻪ ﻗﺮآن ﺗﻤﺎم ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده، از سنت ﭼﺸـﻢ ﭘﻮﺷـﻲ ﻛـﺮده اﻧـﺪ و آن را ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده اﻧﺪ. ﺗﺒﻌﺎت اﻳﻦ ﺑﺤﺚ، در ﺻﻮرت ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻜـﺮدن آن، داﻣﻨﮕﻴـﺮ ﺗﻤـﺎم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. از اﻳﻦ رو، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﺆال اﺻﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه قرآنیون در ﺑـﺎب ﻧﻤﺎز ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آن وارد اﺳﺖ!

در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ، ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ:

١. قرآنیون در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟

٢. دﻳﺪﮔﺎه ﮔﺮوه ﺟﻜﺮاﻟﻮی درﺑﺎره ﻧﻤﺎز ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آن وارد اﺳﺖ؟

٣ـ دﻳﺪﮔﺎه ﮔﺮوهﻫﺎ، از ﺟﻠﻤﻪ ﮔﺮوه اﺣﻤﺪاﻟﺪﻳﻦ، ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وارد اﺳﺖ؟ ۴ـ دﻳﺪﮔﺎه ﮔﺮوه رﻓﻴﻊ اﻟﺪﻳﻦ درﺑﺎره ﻧﻤﺎز ﭼﻴﺴﺖ و ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن وارد اﺳﺖ، ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ ۵ـ دﻳﺪﮔﺎه ﮔﺮوه ﻣﺠﻤﻠﻴﻦ درﺑﺎره ﻧﻤﺎز ﭼﻴﺴﺖ و ﻧﻘﺪﻫﺎی وارد ﺑﻪ آن ﭼﻴﺴﺖ؟

نتیجه گیری

ﺧﻼﺻﻪ ای از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎ و ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮات قرآنیون در ﺑﺎب ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻢ. ﻧﻜﺘﻪای ﻛﻪ در ﺑﻴـﺎن ﻧﻈﺮات اﻳﺸﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﺑﻮد، ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﻧﻜﺎر ﺳﻨﺖ. ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﺎب رأی را ﺑـﺮ اﻳﺸـﺎن ﮔﺸـﻮد، ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﺸﺎن در ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪای، ﻧﻈﺮی ﻧﻮ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺘﺮاق ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن از ﺑﻄﻼن و ﺳﺴﺘﻲ ﻋﻘﻴـﺪه اﻳﺸﺎن اﺳﺖ. ﭼﻨﺎن ﭼﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ، قرآنیون در ﺑﺤـﺚ ﻧﻤـﺎز ﺑـﻪ ۴ دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

ﮔﺮوه ﺟﻜﺮاﻟﻮی، ﮔﺮوه رﻓﻴﻊ اﻟﺪﻳﻦ، ﮔﺮوه اﺣﻤﺪاﻟﺪﻳﻦ و ﮔﺮوه ﻣﺠﻤﻠﻴﻦ. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن، ﮔﺮوه ﺟﻜﺮاﻟﻮی ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﺗﻌﺪاد رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز، آیه وﺿﻮ، ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺟﻬﺮ و اﺧﻔﺎت و ﺻﻼه وسطی ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﮔﺮوه اﺣﻤﺪاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص، ﺑﻪ ﺑﺤﺚ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻗﺒﻠـﻪ در ﻧﻤـﺎز ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﮔﺮوه رﻓﻴﻊ اﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺤﺚ ﺗﻌﺪاد رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳـﺖ. ﻧﻜﺘـﺔ ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎ، اﻧﻜﺎر ﺳﻨﺖ و اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز اﺳﺖ.

اﻳﺸﺎن در اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮات ﺧﻮد، ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن روی آورده اﻧﺪ و در واﻗﻊ، آﻳﺎت را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ رأی ﻛﺮده اﻧﺪ. ﺗﻔﺴـﻴﺮﻫﺎی قرآنیون از آﻳﺎت ﻗﺮآن، ﺳﻮﮔﻴﺮی و ﺟﻬﺖﮔﻴﺮی در راﺳﺘﺎی اﺛﺒـﺎت ﻧﻈـﺮات ﺧـﻮد دارد. ﮔـﺎﻫﻲ دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎی اﻳﺸﺎن ﺑﺪون اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸـﺎن وارد اﺳﺖ، ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ سنت ﻛﻪ در واﻗﻊ، ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاﺳـﺖ، ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺑـﻪ رای آﻳﺎت ﻗﺮآن و اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻲ در ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﻤﺎز .

برای دسترسی به متن کامل این مقاله، از بخش دانلود می‌توانید فایل مقاله را دانلود نمایید.

.

برخی منابع مرتبط با موضوع قرآنیون و نماز:

نقد مبانی قرآنیون در نفی حجیت، احراز و اثبات سنت نبوی

آسیب‌ های مبنایی و روشی قرآنیون‌در فهم و تفسیر قرآن

بررسی تطبیقی‌نماز در دین اسلام و آیین زرتشت

اسرارنماز در حدیث رضوی با تاکید بر روایت «الصلاه لها اربعه آلاف باب»

برای دسترسی به مقالات مشابه، روی عنوان مقاله مورد نظر کلیک نمایید.

مطالعه بیشتر