عنوان مقاله: روزه عاشورا در دو سده نخست هجری (دسته‌ بندی و گونه‌ شناسی روایات) 

.

نویسنده: حامد خانی ( فرهنگ مهروش)

.

سال انتشار: ۱۳۹۶    سطح مقاله: علمی پژوهشی

.

کلمات کلیدی: تاریخ هجری; تاریخ روزه; صیام العیدین; صوم عاشوراء; امام صادق (ع); صیامُ عَرَفَه; سلیمان باشیر

.

چکیده

روزه عاشورا از آیینهای معمول اهل سنت است؛ وانگهی، روایتها در بارۀ خاستگاه و احکامش متهافت به نظر می‌رسند. فقیهان عامه با تلاش برای جمع میان روایات خویش در این باره، سرانجام به استحباب این آیین حکم کرده‌اند. شیعیان نیز، که روایات پنج امام نخست رویکردی مثبت به آیین دارد، بر پایۀ روایات ائمه متأخر به کراهیت یا حرمتش فتوا داده، و آن را برساخته امویان برای عید گرفتن در ایام شهادت امام حسین علیه السلام شناسانده‌اند. محقق معاصر سلیمان باشیر نیز در عین نفی ارتباط این رسم به آن شهادت، نقش امویان را در شکل‌گیری این آیین مؤثر می‌انگارد.

مطالعۀ پیشِ رو مروری است انتقادی بر آراء یادشده، بر پایۀ اعتقاد به امکان جمع میان این روایتها با پذیرش فرضیه‌ای جدید: چون عمر خلیفه دوم به پیشنهاد علی (ع) خواست مبدأ تاریخ اسلامی را بر پایۀ هجرت نبوی بگذارد، این آیین هم برای بازنمایی اهمیت واقعه هجرت نبوی در قالبی نمادین ترویج شد و در نسلهای بعد نیز، شاگردان این دو اصلی‌ترین کسان بودند که به ترویجش همت گماشتند؛ گرچه با تغییر ماه آغازین سال از ربیع الاول به محرم، وقوع هجرت نبوی در عاشورا از یاد رفت و شهادت حسین (ع) در عاشوراء نیز، به ابهامها در بارۀ خاستگاه این روزه و اسباب ترویج آن توسط امامان متقدم شیعه (ع) افزود.