رویکردی ریشه‌ شناختی به ماده قرآنی عزم

عنوان مقاله: رویکردی ریشه‌ شناختی به ماده قرآنی عزم

.
نویسنده: احمد پاکتچی

.

سال انتشار: ۱۳۹۶    سطح مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

ماده عزم حامل مفهوم تعیین‌ کننده در حیطه‌ های مختلف فرهنگ اسلامی از عقاید، اخلاق، احکام و اندیشۀ سیاسی است که در ۹ آیه از قرآن کریم دیده می‌شود و به نظر می‌رسد، مطالعه ریشه‌ شناختی و تحلیل واژگانی دربارۀ آن در برداشت‌ های قرآنی سبب افزایش دقت می‌شود. در کتب تفسیر و لغت تشتت آشکاری در توضیح این ماده دیده می‌شود که تا حدی برخاسته از دورشدن از زبان عصر نزول و تا حدی مربوط به تعدد خودِ ریشه‌ها در سابقۀ تاریخی است. پرسش اصلی در پژوهش حاضر این است که مادۀ عزم در کاربردهای مختلف زبان عربی چه ریشه‌های تاریخی دارد. هریک از این ریشه‌ها چه معنای اصلی و چه گسترش‌های معنایی را دارند و تا چه حد در کاربردهای قرآنی این معانی پی‌جویی می‌شود. روش به کار گرفته شده در این پژوهش، ریشه‌شناسی به سبک معمول در زبان‌شناسی تاریخی است و داده‌های کتب لغت و تفسیر در هماهنگی با الگوهای ریشه‌ شناسی، تفسیر و جایابی شده‌اند. در مواقع لزوم آنجا که ارتباط معنایی وضوح کافی ندارد، برای آشکارتر شدن آن ـ فراتر از روابط تبارشناختی بین واژگان ـ از گونه‌شناسی ساخت معنا نیز استفاده شده و نمونه‌ای از آنگونه ساخت در واژه‌ای یا زبانی دیگر ارائه شده است.

در این مقاله نخست همه احتمال‌ها در ریشه‌ شناسی و سپس امکان امتداد آن ریشه‌ های تاریخی تا زبان عربی قرآن کریم بررسی می‌شود. مطالعۀ حاضر نشان می‌دهد که کاربردهای قرآن واژه عزم همگی ذیل معنای استوار‌بودن/ کردن و معانی نزدیک بدان که ریشه در مادۀ «زم» در آفروآسیایی و سامی دارد، صورت‌ بندی می‌شود و ریشه‌ های دیگر عملاً در قرآن استفاده نشده‌اند. معنای قصد‌کردن و تصمیم‌ گرفتن که در طیفی از تفاسیر و ترجمه‌ ها مدّ نظر قرار گرفته است، با شواهد ریشه‌ شناختی تأیید نمی‌شود و به نظر نمی‌رسد در زبان عربی قرآن، مادۀ عزم این طیف از معنا را حمل کرده باشد.

کلیدواژه‌ها: معناشناسی تاریخی؛ گونه‌ شناسی ساخت‌ معنا؛ همنامی؛ اشتراک لفظی؛ چندمعنایی

.
عنوان مقاله [English]

Etymological approach to the Quranic term “azm”

.
چکیده [English]

The term “azm” conveys determining concept in different areas of Islamic culture including beliefs, morals, commandments and political thoughts. This term is seen in nine verses of the Holy Quran and it seems that its morphophonemic study and lexical analysis causes more precision in the Quranic conceptions.

In exegesis and vocabulary books, there is obvious dispersion in explaining this term, which is, to some extent, due to getting away from the descent time language and to some extent is due to the multiplicity of the roots themselves in its history. The main question in the present research is that what roots the term “azm” has in different uses in the Arabic language. What are main meanings and meaning extensions of each of these roots? and to what extent are these meanings followed up in Quranic uses?

The method applied in this research is the morphophonemics in its usual practice in historical linguistics. Data from vocabulary and exegesis books are interpreted and located in accordance with morphophonemic patterns. When the meaning relation doesn’t have enough clarity, in order to make it more clear– beyond genealogy relationships between words – meaning construction typology is also used and another example based on that construction pattern is presented by the use of another vocabulary item or in another language.

In this article at first, all the possibilities in morphophonemics and then the possibility of the extension of that historical roots to the Arabic language of The Holy Quran is investigated. The present study shows that all the Quranic uses of the word “azm” are put under the meaning “being or making firm” and the meanings close to it which have roots in the term “zm” in Afro Asia and Sam and other roots have not been practically used in the Quran. The meanings “intent” and “decide” that are used in some exegesis and translations are not approved by morphophonemic evidence and it doesn’t seem that the term “azm” conveys this range of meaning in the Arabic language of the Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

historical semantics, meaning construction typology, homonymy, homophony, polysemy

مطالعه بیشتر