بررسی مشابهت‌ های علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن با تکیه بر آیات قرآن

علم معانی یکی از شاخه‌های بلاغت اسلامی، در بسیاری از زمینه‌ها و مباحث با دانش زبان‌ شناسی و به تبع آن نظریه‌های نقد ادبی معاصر مشابهت‌های فراوانی دارد. نظریه ارتباط یاکوبسن یکی از تئوری‌ها در حوزه زبان و زبان‌شناسی است که  در بررسی نقش‌های شش‌ گانه زبان بسیار شبیه به نکات مطرح شده در مبحث «مقتضای حال و مقام» و «خبر» و «انشاء» در علم معانی است. یاکوبسن شش جزء تشکیل‌ دهنده ارتباط را تعیین‌ کننده نقش‌های زبان دانسته و آرای خود را تحت عنوان نظریه ارتباط ارائه می‌کند.

این مقاله مقاله با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی، با محوریت بررسی آیات قرآن کریم سعی در بررسی و تحلیل مشترکات، همپوشانیها و وجوه تمایز میان علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن دارد.

مهمترین مباحث مقاله مشابهت‌های علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن با محوریت آیات قرآن:

با دقت در باب‌های مختلف علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن می‌توان مشابهت‌ها و مشترکاتی را میان آن دو تشخیص داد: مبحث خبر و جملات خبری و به‌تبع آنها بحث صدق و کذب و درگیر بودن با دنیای خارج از جهات بسیاری با بحث «نقش ارجاعی» در نظریه ارتباط یاکوبسن هم‌پوشانی دارد و مقوله اسناد مجازی به دلیل عدم دارا بودن قابلیت تصدیق و تکذیب با نقش‌های عاطفی و ادبی زبان توافق دارد.

همچنین باب انشاء و اغراض ثانوی جملات انشایی در علم معانی به‌جهت سر و کار داشتن با احساسات و عواطف درونی و نیز ترغیب‌گونه بودن با نقش‌هایی نظیر نقش عاطفی و نقش ترغیبی در نظریه ارتباط یاکوبسن مطابقت و هم‌پوشانی کامل دارد.

بخشی از مقدمه مقاله:

بلاغت در ادب اسلامی به‌ویژه شاخه علم معانی علاوه بر پیشینه مشترک با بلاغت غربی، در بسیاری از مباحث و زمینه‌ها نیز با دانش زبان‌ شناسی و به تبع آن نظریه‌های نقد نوین ادبی مشابهت‌های فراوانی دارد. در این مقاله ضمن معرفی مختصر علم معانی و برخی از مباحث آن نظیر اسناد خبری، انشاء، اغراض ثانوی کلام و… و نظریه ارتباط یاکوبسن – به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین زبان‌ شناسان و نظریه‌ پردازان نقد ادبی معاصر و پایه‌گذار «حلقه زبان‌شناسی مسکو» و «مکتب زبان‌شناسی پراگ»- و همچنین معرفی نقشهای شش‌ گانه زبان، با تکیه بر آیات قرآن کریم به بررسی مشترکات و مشابهت‌های موجود میان علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن پرداخته می‌شود.

بخشی از نتیجه گیری مقاله:

یاکوبسن یکی از نظریه‌ پردازان حوزه زبان و زبان‌شناسی است که دیدگاه‌های وی در بررسی نقش‌های شش‌گانه زبان بسیار شبیه به نکات مطرح شده در مبحث «خبر»، «انشاء»، «مقتضای حال و مقام»، «اغراض ثانوی کلام» و… در علم معانی است. یاکوبسن در توضیح طبیعت ابلاغ و کارکرد ادبی زبان، ابتدا یادآور می‌شود که در هر گفتاری وجود شش عامل لازم است که عبارتند از:

گوینده، مخاطب، پیام، زمینه دلالتی پیام ـ که مخاطب باید با آن آشنا باشد تا مفهوم پیام را دریابد ـ رمز ـ که گوینده و مخاطب هر دو باید آن را بشناسند تا یکی بتواند پیام را با آن به بیان درآورد و دیگری بتواند از آن، پیام را کشف کند – و سرانجام اندامی در گوینده و شنونده که بتوان به‌واسطه آنها ارتباط برقرار کرد. تأکید بر هر‌یک از این شش عامل می‌تواند به ظهور یکی از کارکرد (نقش)‌های زبان (ارجاعی، عاطفی، ترغیبی، همدلی، فرازبانی و ادبی) بینجامد.

مهمترین بخشهای مقاله:

• چیستی و ماهیت علم معانی
• نظریه ارتباط و نقش‌های زبان یاکوبسن
• نقش‌های زبان در نظریه یاکوبسن
• اسناد خبری در اصطلاح علمای معانی

مشخصات مقاله: رویکرد و موضوع مقاله:  علم معانی –  نظریه ارتباط یاکوبسن

سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۴؛ نویسندگان مقاله: فاطمه صالحی؛ احمدرضا ذاکری

________

عناوین مشابه با عنوان بررسی مشابهت‌های علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن با تکیه بر آیات قرآن:

مشابهت‌های علم معانی و نظریه ارتباط یاکوبسن با محوریت آیات قرآن، بررسی وجوه تمایز و تفاوت علم معانی و نظریه ارتباط رومن یاکوبسن با مطالعه مورد آیات قرآن کریم، بررسی تشابهات و تمایزات نظریه یاکوبسن و علمای معانی.

مطالعه بیشتر