عنوان مقاله: معناشناسی نسخ در پرتو روایت «ناسخ و منسوخ» امام علی (ع)

.

نویسندگان: مرضیه اکاتی ؛ حسین خاکپور ؛ غلامرضا رضوی دوست

.

سال انتشار: ۱۳۹۶    سطح مقاله: علمی پژوهشی

.

کلیدواژه ها: امام علی ؛ ناسخ؛ منسوخ؛ قصه‌ گو؛ نسخ

.

چکیده

ناسخ و منسوخ از جمله مسائلی است که صاحب‏ نظران علوم قرآنی را از دیر‏باز به خود مشغول داشته و آثاری را در این حوزه به رشته تحریر در‏آورده‏اند. دستمایه اکثر پژوهش‏گران روایتی از امام علی  است که در ضمن آن امیر‏المومنین به شخصی که در مسجد نشسته بود و مردم را موعظه می ‏کرد، از علم به «ناسخ و منسوخ» سؤال کرد و چون فرد ابراز بی‏ اطلاعی نمود، امام فرمود: خود و شنوندگان را هلاک کردی. با تأمل در این حدیث این سؤال در ذهن خطور می‏کند که ندانستن مفهوم چند آیه، بنا بر معنای کنونی نسخ، چگونه می‏تواند موجب هلاکت شود؟ پس روایت معنایی فراتر دارد.

هدف مقاله حاضر معناشناسی نسخ در پرتو این روایت امام علی  است که به روش توصیفی – تحلیلی با رویکرد حدیثی و تاریخی، پس از بررسی منابع اصیل، ضمن نشان دادن طرق حدیث، بیان می‏کند که: مفهوم نسخ در آن روزگار معنای وسیعی داشته و عناوین مختلفی از علوم قرآنی را در بر گرفته، به طوری که در گذر زمان از عمومیت آن کاسته و در معنایی خاص اصطلاح گشته و به تعبیری قبض مفهومی در آن رخ داده است. بر همین اساس، شخصیت مورد خطاب امام، به احتمال قوی، قصه ‏گو بوده است و شکل‏ گیری جریان قصاص و عدم احاطه آن‏ها به علوم مورد نیاز جهت تفسیر قرآن، گُمانه عمومیت معنای ناسخ و منسوخ را تقویت می‏کند.