| قیمت: | 15000تومان |
| تاریخ انتشار: | 10 تیر 1400 |
| دسته بندی: | فایل WORD مقالات |
معرفی اجمالی مقاله: بازخوانی مفهوم عمل صالح و دلالتهای تربیتی آن بر مبنای نظریه انسان عامل ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ تعداد صفحات: ۱۹؛ فرمت فایل: word؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ موضوع: مفهم عمل صالح در قرآن؛ واژگان کلیدی: عمل صالح ؛ عمل راهبردی؛ تعقل ؛ عزم ؛ آینده نگری . مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث.
فرمت این فایل (doc -word) است و قابل ویرایش می باشد. این مقاله برای ارائه به عنوان تحقیق دانشجویی و استفاده به عنوان منبع علمی مناسب می باشد. آیات و روایات به کار رفته در این فایل با استفاده از نرم افزارهای قرآنی درج شده و مشکل بهم ریختگی متون در این فایل به وجود نیامده است.
مشخصات نشر: دوفصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث؛ دوره ۴، شماره ۱ – شماره پیاپی ۷، سال انتشار: ۱۳۹۷، صفحه ۱-۱۹؛ نویسندگان: سید ابراهیم میرشاه جعفری؛ الهام یوسفی همدانی.
چکیده
مقدمه
پیشینه پژوهش
روش پژوهش
ا. مؤلفه تعقل و خردورزی
الف) زیرمؤلفه شناخت موقعیت
ب) زیرمؤلفه شناخت اولویتها
٣. مؤلفه عزم
۴. مؤلفه طراحی و آینده نگری
گام سوم: مفهوم عمل صالح بر مبنای سوره¬ی عصر و دلالت های تربیتی آن
نتیجه گیری
منابع
بی شک نظام تربیتی اسلام، نظامی جامع است و آموزه های تربیتی آن در منابع قرآن و حدیث و سیره معصومین، همچون چراغی هدایتگر اندیشه و اعمال انسان هاست. در منظومه قرآنی، آنچه هویت اصلی انسان را شکل می دهد، عمل اوست.
اعمال انسان در قرآن کریم، در قالب واژه های متعددی توصیف یا ارزیابی شده اند؛ واژه هایی با بار معنایی مثبت همچون بر، خیر، عمل صالح و حسنه و در مقابل آنها واژه هایی با بار معنایی منفی همانند فسق، سیئه، خبیث و اثم که هر گروه از این واژگان بیانگر مفاهیم «خوب» و «بد» هستند.
به این ترتیب، قرآن چارچوبی را برای شناخت، دسته بندی و ارزیابی اعمال انسان ارائه کرده است. هرچند هر دسته از این واژه ها در یک حوزهی معنایی قرار می گیرند و اشتراکاتی با یکدیگر دارند؛ اما هریک از این واژه ها معنای خاص و منحصر به فردی نیز دارد و بر مفهوم معینی تأکید می کند.
بسیاری از این واژه ها واژه هایی توصیفی هستند و در عین حال، بار ارزشی معین و درواقع، نقش اخلاقی دارند. به بیان دیگر، این واژه های توصیفی برای انتقال ویژگی های حقیقی به کار می روند؛ اما معنایی فراتر از مفهوم توصیفی یا حقیقی خود را منتقل می کنند و از این رو، اینها را مفاهیم ارزیابی کننده نیز می نامند (جعفری، ۱۳۸۸، ص ۷۹-۸۰).
در این میان، مفهوم عمل صالح یکی از مهم ترین و پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که به کیفیتی خاص و متعالی از عمل انسانی اشاره دارد، به گونه ای که در متون دینی، هیچ چیز بهتر از واژه «صالح» نمی تواند مفهوم خیر اخلاقی و تعالی اخلاقی و دینی را بیان کند (ایزوتسو، ۱۳۸۸، ص ۴۱۴).
افزون بر آن، به علت آنکه عمل صالح مبتنی بر مرتبه ی بالایی از شناخت و بصیرت است، به عنوان نوعی نقشه راه و تدبیر کلان در زندگی مؤمنان ایفای نقش می کند و مانع بیراهه رفتن آنان می شود؛ اما زیست صالحانه و موفقیت در تربیت فرزندانی صالح مستلزم آن است که شناخت صحیحی از معنا و مختصات عمل صالح به دست آید.
در بسیاری از کتاب های تفسیری، مفهوم عمل صالح، متمایز از سایر مفاهیم مشابه بررسی نشده است و عمل صالح را همان عمل خیر، معروف، بریا حسن دانسته اند. حتی در مواردی، وحدت موضوعی نیز در ترجمه رعایت نشده است؛ برای مثال در برخی آیات، عمل صالح را به «کار شایسته» و در آیات دیگر به «کار نیک» ترجمه کرده اند (خوش دل مفرد، ۱۳۸۸، ص ۴۵).
می توان گفت بررسی تنوع مفهومی واژه های تبیین کننده کارهای نیک، برای قرآن شناسان و مفسران، به صورت یک مسئله مطرح نبوده است (اکبری راد، ۱۳۸۷، ص ۴۰)؛ بنابراین، شناخت حوزهی مفهومی عمل صالح به منظور استنباط دلالت های تربیتی آن اهمیت می یابد.
پژوهشگران متعددی، عمدتا با استفاده از روش معناشناسانه، به واکاوی حوزهی معنایی «عمل صالح» پرداخته اند و چنین نتیجه گرفته اند که حوزهی مفهومی عمل صالح، محدودتر و در واقع، اخص از مفاهیم مترادف آن همچون خیر، برّ، معروف و حسن است.
نتایج این پژوهش ها، هرچند درخور توجه است؛ اما به نظر می رسد که به شاخصه های مفهومی عمل صالح که به انگیزه ی تحول آفرینی در جوامع بشری دامن می زند،
آن گونه که شایسته است، پرداخته و توجه نشده است. این امر از آن جهت اهمیت دارد که برخی افراد، اعمال صالح را به اعمال شرعی محدود می کنند که مصادیق کاملا معین و از پیش تعیین شده ای دارد(برای نمونه خوش دل مفرد، ۱۳۸۸، ص ۴۹).
آنان با این باور، عمل صالح را در معدودی تکلیف شرعی از قبیل نماز، روزه، زکات و حج محدود می کنند و آن را از معنای اصلی و پویایی ذاتیاش دور می سازند. البته افرادی نیز هستند که عمل صالح و مصادیق آن را در معنای شرعی و واجبات منحصر نمی دانند (برای نمونه: اکبری راد، ۱۳۸۷، ص ۵۰؛ لاغری فیروزجانی و مکی آبادی، ۱۳۹۲، ص ۹۵) و آن را تا عرصه های اجتماعی و سیاسی می گسترانند.
از سوی دیگر، یکی از نظریات تربیتی که در دهه های اخیر از سوی خسرو باقری مطرح شده است که می توان آن را در عرصه های گوناگون علوم انسانی بسط داد، نظریه «انسان عامل» است.
بر اساس مفهوم اسلامی عمل، گستره ی عمل در وجود آدمی، بسیار وسیع است و تا عرصه های نظام اجتماعی و تاریخی توسعه می یابد(باقری، ۱۳۸۸ ب، ص ۱۷). از این رو، هدف این مقاله، بررسی و کاوش در مفهوم عمل صالح بر اساس مفهوم اسلامی عاملیت و با تأکید بر ابعاد اجتماعی عمل و بیان دلالت های تربیتی آن است.
به بیان دیگر، تلاش بر این است که به این پرسش مهم پاسخ دهیم که «عمل صالح در مختصات قرآنی چه مؤلفه ها و شاخص هایی دارد که آن را از سایر اعمال مشابه، متمایز و برجسته می سازد و دلالت های تربیتی آن برای جامعه انسانی چیست؟» ارائه چنین مفهوم چندوجهی و پویایی از عمل صالح، می تواند ما را به فهم دیدگاه تربیتی قرآن و راهنمای عمل بودن آن نزدیک تر سازد.
شیوه ما برای تحقیق و کاوش در معنا و مؤلفه های عمل صالح در سه گام تعریف می شود: گام اول، تعریف عمل صالح در لغت و نزد مفسران است که هرچند اقدامی ساده و ابتدایی است؛ اما برای فهم واژه ای در زبان دیگر سودمند است (ایزوتسو، ۱۳۸۸، ص ۸). گام دوم، استنباط و استنتاج معنای عمل صالح نسبت به سایر «اعمال خوب» در یک وجه نظام مند سیستماتیک و ارائه دستاوردهای آن است.
در این بخش، بر اساس نظریه انسان عامل به تحلیل حوزه مفهومی عمل صالح پرداخته شده و نتایج آن در قالب مؤلفه ها و وجوه تمایز عمل صالح از مفاهیم مترادف استنباط گردیده است در گام سوم، به عنوان شواهدی در تأیید نتایج استنباط شده، مفهوم عمل صالح به طور خاص در سوره عصر تحلیل شده است.
درنهایت، با جمع بندی و انتزاع از مؤلفه های استخراج شده، مفهومی کلی و بدیع از عمل صالح به همراه دلالت های تربیتی و کاربردی آن برای مدیریت زندگی اجتماعی ارائه شده است که تفاوت و امتیاز پژوهش حاضر را با کارهای مشابه پیشین آشکار کرده و قابل مقایسه می سازد.
گام اول: معنای عمل صالح در لغت و نزد مفسران صالح و صلاح از ریشه «صلح» گرفته شده اند. «صلاح» در لغت، در مقابل «فساد» قرارگرفته است: «صلاح ضد فساد است و آن دو در بیشتر موارد در مورد افعال به کار می روند و صلاح گاهی در تقابل با فساد آمده و گاهی در تقابل با سیئه» (راغب، ۱۳۶۳، ص ۲۸۹)؛ اما معانی مترادفی که مترجمان از آن ارائه داده اند، نه تنها
معنای گسترده این واژه، بلکه معنای متنی را که این واژه در آن به کار رفته است، محدود می سازد (جعفری، ۱۳۸۸، ص ۸۰)؛ برای نمونه، واژه «صالح» معمولا به «درستکار» و «نیکوکار» ترجمه می شود (ایزوتسو، ۱۳۸۸، ص ۴۱۴). در کتاب دایره المعارف قرآن نیز «الباقیات الصالحات» به کارهای نیکی معنا شده است که جاودان و همیشگی اند (مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ۱۳۸۲، ص ۲۳۹-۲۴۰).
عمل صالح عملی است که «صالح لوجه الله؛ برای طلب خشنودی خداوند» و شایسته ثواب است؛ چنانکه می فرماید:
«ثَوَابُ اللَّهِ خَیرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا»(قصص،۸۰)؛ برای کسی که ایمان آورده و کار شایسته کرده، پاداش خدا بهتر است.»
«صلاح» یعنی به نوعی لیاقت داشتن و این واژه گاهی به خود انسان نسبت داده شده است و گفته اند:
«انسان صالح» و گاهی به عمل او: «عمل صالح»؛ بنابراین، انسان های صالح، لیاقت و صلاحیت برای برخورداری از رحمت عامه و یا خاصه ی خداوند را دارند: « وَأَدْخَلْنَاهُ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ»(انبیاء، ۷۵)؛ و او را در رحمت خویش داخل کردیم؛ زیرا او از شایستگان بود» (طباطبایی، ۱۳۶۶، ج ۱، ص ۴۲۳-۴۲۱).
علامه طباطبایی با بیان آنکه فساد، تغییر هر چیزی از طبع اصلی آن است، صلاح را «به معنای باقی ماندن و یا بودن هر چیزی به مقتضای طبع اصلی آن» می داند «تا آنچه خیر و فایده درخور آن است، بر آن مترتب شود، بدون اینکه به خاطر فسادش چیزی از آثار نیک آن تباه گردد» (همان، ج ۱۵، ص ۴۰۰).
بنابراین، معانی عمل صالح در لغت، به طور کلی و مطلق بیان شده است و میان آن و مفاهیم مشابه اش تفاوتی قائل نشده اند.
پیش از آنکه به تحلیل مفهوم عمل صالح پرداخته شود، لازم است درباره مفهوم اسلامی «عمل» تأمل کرد.این امر، دلالت هایی را در فهم معنای دقیق عمل صالح به همراه خواهد داشت.
بر اساس مبنای انسان شناسی اسلامی، انسان به منزله «عامل» است و آنچه شاکله و هویت او را رقم می زند «عاملیت» اوست:
«موجودی که می تواند منشأ عمل باشد و رفتارهایی از او سر بزند که به درجات مختلف به خود وی قابل انتساب اند و هویت او را رقم می زنند و او سرانجام در قبال آنها مسئول و قابل مواخذه خواهد بود» باقری، ۱۳۹۲، ص ۱۱۷). آیات « وَأَنْ لَیسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى»(نجم، ۳۹)؛ برای انسان، جز حاصل تلاش او نیست» و «کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَهٌ»(مدثر، ۳۸)؛ هرکسی در گرو دستاورد خویش است»، بر همین سیاق قابل فهم اند.
«فعل» رفتاری است که از موجودی سر می زند، خواه با قصد و اراده باشد یا نباشد (راغب، ۱۳۶۳، ص ۳۵۱)؛ اما «عمل» به آن دسته از افعال اطلاق می شود که از مبادی درونی معینی سرچشمه گرفته باشد.
بر اساس نظریه انسان عامل حداقل مبادی لازم برای آنکه یک رفتار تبدیل به «عمل» شود، سه مبدأ معرفتی، میلی و ارادی است (باقری و دیگران، ۱۳۷۴، ص ۳۴؛ باقری، ۱۳۸۸ ب، ص ۱۱)؛ اما می توان مبادی دیگری را نیز برای عمل مطرح کرد و درواقع، «مدل اصلی عمل» را به «مدل کامل عمل» توسعه داد (شکل ۱) (باقری و دیگران، ۱۳۷۴، ص ۳۷-۳۶)…
متن ادامه دارد… برای دریافت فایل word این مقاله از طریق گزینه خرید اقدام نمایید.
برای دانلود این فایل از طریق گزینه «خرید» اقدام نمایید. بلافاصله پس از پرداخت، لینک دانلود نمایش داده می شود. همچنین، لینک دانلود از طریق ایمیل برای کاربر ارسال می گردد(توجه نمایید در مرحله تکمیل فرم خرید فایل، آدرس ایمیل خود را به درستی وارد نمایید). در صورت بروز هرگونه مشکل برای خرید یا دانلود، درخواست خود را از طریق راه های ارتباطی زیر برای ما ارسال نمایید:
ID تلگرام و ایتا: fatahi3@ ایمیل: fatahi668@gmail.com
واژگان و اصطلاحات پرتکرار مقاله: عمل صالح ؛ اعمال صالح ؛ عمل نیک ؛ اعمال نیک ؛ احسان ؛ عمل خیر ؛ ایمان
معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث
