مقایسه و نقد مفهوم مجاز از دیدگاه طباطبایی و شنقیطی

عنوان مقاله: مقایسه و نقد مفهوم مجاز از دیدگاه طباطبایی و شنقیطی

.

نویسندگان: کاظم قاضی زاده ؛ محمدعلی ایازی ؛ لیلا ملک الشعرایی 

.

سال انتشار: ۱۳۹۵   سطح مقاله: علمی پژوهشی

.
چکیده

استعمال مجاز، کنایه، استعاره و دیگر محسنات بدیعی در قرآن، از بارزترین جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن شناخته شده است. اغلب اهل بلاغت و ادب، بر آن اتفاق نظر دارند؛ اما در میان مفسران اختلاف دیدگاه در به‌کارگیری آن در قرآن است.

علامه طباطبایی، مفسر شیعی از موافقان و شنقیطی، مفسر سلفی معاصر منکر استفاده از آن در قرآن است؛ هر چند هر دو بر اصل بودن استعمال حقیقی الفاظ قرآن توافق دارند و حتی‌ الامکان مجاز و استعاره لفظی را بر‌نمی‌تابند؛ اما طباطبایی در صورتی‌ که ظاهر لفظ منافی با معنای عقلی و ناسازگار با بافت کلمه باشد، قائل به مجاز است و با نظریه­ های متفاوت سعی بر توجیه استعمال الفاظ قرآن در ما وضع له و به نحو حقیقت دارند.

به نظر می‌رسد، نظریه “روح معنا” از طباطبایی و نظریه “نفی مجاز” شنقیطی در لایه رویین با یکدیگر تلاقی می‌کنند؛ ولی تفاوت‌ های اساسی دارند. در این مقاله این دو نظریه بررسی و مقایسه می­ شود. طباطبایی مجاز را به‌ طور کلی انکار نکرده است؛ اما با توسل به نظریه «وضع الفاظ برای ارواح معانی» دایره کاربرد مجاز را در قرآن محدود کرده است و تنها در جایی که قرینه‌ای برخلاف ظاهر باشد، پای مجاز و استعاره را به میان کشیده است؛ اما شنقیطی با رویکرد کلامی اساساً آن را انکار کرده است.

کلیدواژه ها: مجاز؛ حقیقت؛ روح معنا؛ طباطبایی؛ شنقیطی

.

عنوان مقاله [English]

The Comparison and Criticism of the Concept of Metaphor in Allamah Tabatabaii and Shanghiti’s View

.
چکیده [English]

Employing metaphor, irony, figurative expressions and other rhetorical figures is one of the most obvious expressive miracles of the Holy Quran, on which men of letters and rhetoric are unanimous. Commentators, however, disagree on their employment in the Holy Quran.

Allamah Tabatabaii, a Shia commentator, accepts their employment while Shanghiti, a contemporary Salafi commentator, denies it, though both of them agree on the real employment of the Quranic terms as a principle and reject literal metaphor and figurative expressions as far as possible.

Allamah Tabatabaii, however, believes in employing metaphor if the literal aspect of the term contradicts with rational meaning and its context, and tries to justify the relevant and real employment of the Quranic terms through proposing different theories. It seems that the theory of “the spirit of meaning” proposed by Allamah Tabatabaii and the theory of “rejection of metaphor” proposed by Shanghiti converge in upper level, but have fundamental differences.

The present paper reviews and compares these theories. Allamah Tabatabaii does not totally reject metaphor, but limits its employment in the Holy Quran by relying on the theory of “setting terms for the spirits of meanings”, and talks about metaphor and irony wherever a contradictory example exists. Shanghiti, however, basically rejects metaphor and irony on the basis of a theological approach.

کلیدواژه ها [English]

metaphor, truth, the spirit of meaning, Tabatabaii, Shanghiti

مطالعه بیشتر