بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی و راه ‌حل ‌های آن در قرآن و حدیث

معرفی اجمالی مقاله: بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی و راه ‌حل ‌های آن در قرآن و حدیث ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۸؛ نویسندگان: مصطفی دهقانی فیروزآبادی؛ محمدعلی رضایی اصفهانی؛ موضوع: موانع تربیت سیاسی ؛ تعداد صفحات: ۱۸؛ فرمت فایل: PDF؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ واژگان کلیدی: تربیت سیاسی ؛ انحراف های اعتقادی ؛ کافران و منافقان ؛ غفلت از شیطان ؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث

عنوان کامل مقاله: بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی و راه ‌حل ‌های آن در قرآن و حدیث

مشخصات مقاله بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی و راه ‌حل‌های آن:

مشخصات نشر: آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث؛ سال انتشار: ۱۳۹۸، دوره ۵، شماره ۲، صفحه ۱۹-۳۶؛ نویسندگان: مصطفی دهقانی فیروزآبادی؛ محمدعلی رضایی اصفهانی.

نحوه ارجاع به این مقاله: دهقانی فیروزآبادی، مصطفی؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی، «بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی و راه ‌حل ‌های آن در قرآن و حدیث»، فصلنامه آموزه های تربیتی در قرآن و حدیث، دوره ۵، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸، صفحه ۱۹-۳۶.

مشخصات نویسندگان: ۱. مصطفی دهقانی فیروزآبادی؛ دانشجوی دکترای دانشگاه قرآن و حدیث قم؛ ۲. محمدعلی رضایی اصفهانی: داستاد دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه

متن مقاله:

صفحه ۱۹

بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی –  صفحه ۲۰

مقدمه

در سده‌ی اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضرورت طرح تربیت سیاسی بسیار نمایان شد. از آنجاکه نظام سیاسی اسلام، خود حاوی مجموعه ای از قواعد و احکام اسلامی است؛ لذا برای پرورش افراد مستعد در این حوزه، نگرش اساسی به تربیت سیاسی ایجاد شد که نگاه جدیدی را به موضوع تربیت سیاسی در پی داشت و ضرورت رجوع به موضوع تربیت سیاسی احساس شد.

بنیانگذار این نظام اسلامی نیز، در سخنان و نوشته های خویش، بر تربیت سیاسی افراد تأکید داشتند؛ زیرا هر مکتب و نظام سیاسی به انسان های توانمند، کارآمد و پر دغدغه نیازمند است.

تربیت سیاسی به عنوان یکی از ساحت های تربیت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا انسان موجودی اجتماعی است و برای رسیدن به کمالات خود از مسیر اجتماع، ابتدا باید مفاهیم اساسی و مرتبط با این مسیر را بشناسد و بر اساس آن برنامه ریزی کند تا به سعادت حقیقی برسد.

این از خصوصیات همه‌ی انسان هاست و در همه ی جوامع و زبانهای گوناگون و مکاتب عقیدتی وجود دارد و بر اساس همین مکاتب هم تربیت سیاسی شدت و ضعف داشته است.

در تربیت سیاسی برای تربیت انسان تلاش می شود که بتواند نقش خود را به عنوان یک عضو سیاسی در اجتماع به دست بیاورد و بشناسد و با احترام به قانون، به نظارت اجرایی بپردازد.

به عبارت دیگر، در تربیت سیاسی تلاش می شود تا شخصیت سیاسی افراد شکل بگیرد که مجموعه ای از گرایش ها و تمایلاتی است که دیدگاه های سیاسی او را تشکیل می دهد.

تربیت افراد باید به ایجاد رابطه‌ی برادرانه با ملل دیگر و تلاش برای تشکیل امت اسلامی، استفاده از آزادی های مشروع و ایجاد آمادگی نظامی در همه ی افراد جامعه، به منظور دفاع از حیثیت و شرف انسانی، رشد و تقویت جنبه های ایثار، فداکاری، گذشت، شهادت در راه خدا، داشتن روحیه ی شجاعت و نداشتن ترس و مبارزهی بی امان علیه خصم و نیز صبر و مقاومت در برابر دشواری ها بیانجامد.

به عبارت دیگر، تربیت سیاسی از مهم ترین انواع تربیت است که در تحقق اهداف مادی و معنوی جامعه نقش اساسی دارد.

در هر جامعه ای، بر اساس نظام سیاسی حاکم بر آن جامعه، مبانی و اصولی وجود دارد که جامعه را به سوی اهداف آن پیش می برد.

با توجه به نگاه متعالی دین اسلام به انسان، در تعالیم آن، عنایت ویژه ای نیز به تربیت او وجود دارد. از آنجاکه دین اسلام یک دین اجتماعی است، بر تربیت اجتماعی سیاسی انسان ها نیز بر اساس مبانی قرآنی و روایی آن بسیار تأکید کرده است.

بر اساس آنچه در دنیای سیاست می گذرد و مشاهده می شود. تربیت سیاسی بر پایه ی دو دیدگاه تربیتی است که اصول تربیت سیاسی آن نظام را تشکیل می دهد و می توان به آنها دو گونه ی تربیت سیاسی شیطانی و تربیت سیاسی الهی تقسیم کرد.

مقصود از تربیت سیاسی شیطانی که منسوب به ماکیاولی است، این است که بر اساس دروغ و نیرنگ می توان سیاست کرد و به قدرت رسید. هنگامی که اصل بر به دست آوردن قدرت از هر راهی شد تعالیم دینی نیز جایگاه خود را از دست خواهند داد به گونه ای که نتیجه ای جز جدایی دین از سیاست در بر نخواهد داشت.

دین اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین در همه مباحث پاسخگو بوده و برای سعادت بشر برنامه های تربیتی مشخصی دارد که تربیت سیاسی افراد، از جمله ساحت های تربیتی آن است و

بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحراف‌ های اعتقادی –  صفحه ۲۱

اگر نظامی بر اساس این مبانی قرآنی شکل بگیرد، با کمترین مشکل روبرو خواهد شد. بسیاری از اندیشمندان اسلامی نیز بر تربیت سیاسی فرد و اجتماع تأکید داشته اند؛ اما آن چیزی که در عصر حاضر در تربیت سیاسی ضرورت دارد موانع آن است که پژوهش حاضر، موانع اعتقادی آن را بیان و بررسی کرده است؛ سپس راهکارهایی در این باره با استفاده از آیات قرآن و روایات ارائه می کند.

پرسش پژوهش

این پژوهش در پی پاسخ به پرسش های زیر است:

۱. از دیدگاه قرآن و روایات، موانع انحرافی اعتقادی تربیت سیاسی چگونه است؟

۲. در قرآن و روایات، چه راه حل هایی برای برطرف کردن موانع انحرافی اعتقادی تربیت سیاسی ارائه شده است؟

٣. تربیت سیاسی از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟

پیشینه پژوهش

از آنجا که موضوع تربیت سیاسی بسیار گسترده است، پژوهش هایی درباره‌ی آن انجام گرفته که از میان آنها می توان به پژوهش های زیر اشاره کرد:

۱. تربیت سیاسی در اندیشه‌ی هابز نویسنده: جفری وگان، مترجم: حسین بشریه.

٢. کتاب تربیت سیاسی اجتماعی وحیانی نوشته ی محمدحسین الهی زاده.

٣. کتاب تربیت سیاسی نوشته ی محمدحسن فاطمی راد و دیگران.

۴. مقاله‌ی تربیت سیاسی در پرتو انتظار، تألیف سید مهدی موسوی.

۵. مقاله‌ی «مبانی و مؤلفه های تربیت سیاسی از دیدگاه امام خمینی»، نوشته‌ی احمد سلحشوری؛

۶. مقاله‌ی «بررسی اهداف تربیت سیاسی در قرآن، با تأکید بر مبانی و اصول تربیتی» تألیف محمد داودی.

لازم به ذکر است که پژوهش های انجام شده، معمولا به تربیت سیاسی به طور عام، کلی و از بعد سیاست پرداخته اند و این در حالی است که پژوهش حاضر موانع آن از بعد انحرافات اعتقادی و راه حل های آن از دیدگاه قرآن و روایات را بررسی کرده است.

۱. تربیت سیاسی

برای تبیین مفهوم تربیت سیاسی، ابتدا باید واژه ی تربیت و سیاست را بررسی، سپس با استفاده از مفهوم به دست آمده، معنای تربیت سیاسی را نقد و تحلیل کنیم.

واژه‌ی تربیت از ریشه‌ی «ربو، پرو» یا «ربا، ربی» یا «راب» به معنای رشد و نمو، افزودن، پرورش جسمی و اصلاح و جمع کردن است(مصطفوی، ۱۳۶۰، ج ۴، ص ۲۰ – ۲۱؛ فیومی، ۱۴۰۵، ج ۲، ص ۲۱۷).

این سه ریشه، اشتقاقات اکبر واژه‌ی «رب» هستند (مصطفوی، ۱۳۶۰، ج ۴، ص ۲۰- ۲۱) و هرکدام با دیگری نیز بر معنای خاصی دلالت می کنند. در بررسی معانی واژه ها از ریشه ی «ربی» یا «ربا» در معجم مقاییس اللغه آمده است: سه

موانع تربیت سیاسی از بعد انحرافات اعتقادی –  صفحه ۲۲

حرف راء وباء و حرف معتل (باء) و همزه (أ) بر اصل واحدی که عبارتند از زیادی، فزونی و بلندی دلالت می کنند (احمدبن فارس، ۱۴۰۴، ج ۲، ص ۴۸۳).

عده ای تربیت را از ماده ی «ریب» به معنای «نگهداری کردن، مراعات کردن و مصالح را در نظر گرفتن و پرورش دادن» می دانند. ابن اثیر می گوید: واژه‌ی تربیت از ریشه ی «رب»، به معانی اصلاح و تدبیر و سرپرستی کردن، خوب رسیدگی کردن و به اتمام رساندن و کامل کردن است (ابن اثیر، ۱۴۰۹ ق، ج ۲، ص ۱۷۹؛ ابن منظور، ۱۴۱۴، ج ۱، ص ۳۹۹؛ طریحی، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۶۵).

به نظر می رسد بیشتر لغویان تربیت را با عنایت به ریشه ی «رب» تعریف کرده اند. برای آشنا شدن بیشتر با این ریشه‌ی لغوی و معانی آن، به بررسی نظرات برخی از لغویان می پردازیم.

در معجم مقاییس اللغه، سه اصل در معانی مختلف واژه‌ی «رب» ذکر شده است:

اصل اول (إصلاح الشی) که اگر به مالک، خالق و صاحب یک چیز (رب) گفته شود، با در نظر گرفتن این اصل بوده است؛ زیرا معمولا این سه، اصلاحگر مخلوق خود هستند.

اصل دوم، (لزوم الشی) یا همراهی با آن است که مراقب همیشگی از شیع است که با معنى قبلی نیز مناسبت دارد و حالت تدریج و ادامه را در امر تربیت مدنظر دارد.

اصل سوم (ض الشیء للشیء) که آن نیز با مفاهیم پیشین مناسبت دارد و پیوستن و اضافه و جمع شدن چیزی با چیز دیگری را می رساند (احمدبن فارس، ۱۴۰۴، ج ۲، ص ۳۸۱ – ۳۸۲)

مفسرین نیز در بررسی لغوی، مطالبی درباره‌ی «رب» و «تربیت» نوشته اند. در مجمع البیان آمده است:

«رب» معانی مختلفی مانند رهبر مطاع، مالک، صاحب، پرورش دهنده و مصلح دارد و از مصدر تربیت اشتقاق یافته است. اگر به صورت مجرد و یا مضاعف به کار رود، معنای واحدی دارد. اینکه گفته می شود فلانی کار و ساخته ی خود را تربیت کرد؛ یعنی آن را رشد داد (طبرسی، ۱۴۰۸، ج ۱، ص ۹۵).

در تفسیر نمونه آمده است: اما واژه‌ی «رب» در اصل به معنی مالک و صاحب چیزی است که به تربیت و اصلاح آن می‌پردازد … باید توجه داشت که رب از ماده‌ی «ربب» است؛ نه «ربو» (ماده‌ی اشتقاق آن مضاعف است و نه ناقص) و به هر روی در معنای آن، پرورش و تربیت افتاده است و لذا در فارسی، معمولا آن را به عنوان پروردگار ترجمه می کنند (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج ۱، ص ۳۰).

نکته ی قابل توجه اینکه «ریب» مضاعف است و به علت ثقیل بودن در تلفظ، حرف «باء دوم» به حرف عله‌ی «یاء» تبدیل شده تا در تلفظ و استعمال، سهولت و تخفیف ایجاد شود (ربب ربی پربی تربیه)؛

بنابراین، نتیجه می گیریم که معنای تربیت از ماده‌ی «ربب» را برای سوق دادن به سوی کمال است.

موضوع تربیت به عنوان یک موضوع اخلاقی- فرهنگی، همیشه مورد توجه و دغدغه ی اجتماعی دانشمندان اسلامی و تأثیرگذاران علمی فرهنگی جامعه بوده و نسبت به اجرایی شدن آن تلاش های بسیاری شده است. در اینجا، به دیدگاه های برخی از نظریه پردازان اسلامی اشاره می کنیم.

ابن سینا در تعریف تربیت می گوید: تعلیم و تربیت عبارت است از برنامه ریزی و فعالیت محاسبه شده به منظور رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی برای رسیدن انسان به کمال دنیوی و سعادت جاویدان الهی (رهنمایی، ۱۳۸۸، ج ۱، ص ۳۸۴).

این تعریف به نوعی، انسان را با یک برنامه‌ی منظم و دقیق بر اساس آینده نگری در دو

موانع تربیت سیاسی از جهت انحرافات اعتقادی –  صفحه ۲۳

حوزه‌ی فردی و اجتماعی، به سرمنزل مقصود می رساند که همان سعادت و کمال در دنیا و آخرت است. گفتنی است در این تقسیم بندی، حوزه ی اجتماعی هم به دو بخش اجتماع کوچک یعنی خانواده و اجتماع بزرگ یعنی جامعه تقسیم می شود.

واژه‌ی سیاست از ماده‌ی «سوس» (ساس) به معانی زیر آمده است:

١. سیاست به کار کسی گفته می شود که مهتری و تیماری چهارپایان را انجام میدهد و حاکم و سیاستمدار به کسی گفته می شود که به اصلاح مردم و کارهای آنان می پردازد.

۲. سیاست به معنای امرونهی کردن به رعیت، امر کردن و اقدام کردن به کاری و انجام کاری است برای چیزی (کسی) که به مصلحت آن است.؟

بنابراین، سیاست یعنی مصالح یک چیز یا شخص یا گروهی را در نظر گرفتن و اقدام جدی برای اجرای آن مصالح در حق آنان است.

درواقع، سیاست، چشم دورنگر جامعه است که از بالا و با احاطه بر همه چیز و همه کس، مصلحت ها را رصد می کند و به تناسب موقعیت زمانی و مکانی، برای افراد و کلیت جامعه تصمیم می گیرد.

در اصطلاح، سیاست به معنای درست خود، همان تربیت کردن است و تربیت یعنی پروراندن فضایی که طبیعت در آدمی به ودیعه نهاده است (عنایت، ۱۳۹۰، ص ۴).

ارسطو جامعه را متشکل از خانواده هایی می داند که برای تأمین نیاز خود گرد هم جمع شده اند و سیاست یعنی کسب زندگی سعادتمندانه که وظیفه‌ی دولت است.

در حقیقت، ارسطو سیاست را محصول ضعف انسان می داند که به سبب رفع نیازهای خود، محتاج به دیگران است و اجتماع خانواده، برای رفع این نیازهای جامعه را شکل می دهد و برای آن دولت انتخاب می کند تا برای رفع نیاز اجتماع و تعیین اهداف سعادتمندانه و رساندن به این اهداف، اقداماتی را انجام دهد.

بنابراین، با توجه به مطالب یادشده می توان گفت:

تربیت با هر عنوان و شرایطی نمی تواند از سیاست جدا باشد و منظور از سیاست، مشی و روشی است که در آن، به روابط متقابل مردم با زمامداران، وضع و تشریح قوانین و کیفیت تحزب برای پیشبرد اهداف پرداخته می شود. آدمی نمی تواند دور از اجتماع و برکنار از تأثیرات سیاسی به زندگی ادامه دهد. پس باید از جوانب آن آگاه شود (قائمی امیری، ۱۳۹۰، ص ۲۴-۲۵).

در تربیت سیاسی، برای تربیت انسانی تلاش می شود که بتواند نقش خود را به عنوان یک عضو سیاسی، در اجتماع به دست بیاورد و بشناسد و با احترام به قانون، به نظارت اجرایی بپردازد.

به عبارت دیگر، در تربیت سیاسی تلاش می شود تا شخصیت سیاسی افراد شکل گیرد که مجموعه ای از گرایش ها و تمایلاتی است که دیدگاه های سیاسی او را تشکیل می دهد. تربیت افراد باید به ایجاد رابطه‌ی برادرانه با ملل دیگر و تلاش به منظور تشکیل امت اسلامی، استفاده از آزادی های

بررسی موانع اعتقادی تربیت سیاسی در قرآن و حدیث –  صفحه ۲۴

مشروع و ایجاد آمادگی نظامی در همه ی افراد جامعه به منظور دفاع از حیثیت و شرف انسانی، رشد و تقویت جنبه های ایثار، فداکاری، گذشت، شهادت در راه خدا، داشتن روحیه ی شجاعت، نداشتن ترس، مبارزه ی بی امان علیه دشمن و نیز صبر و مقاومت در برابر دشواری ها بینجامد.

تربیت سیاسی عبارت است از «پروراندن استعدادی درونی و به فعلیت درآوردن آنها در سایه ی دانش اجتماعی ای به نام سیاست که درباره ی اجتماع و جامعه است و برای مصالح، عقاید و منافع اجتماعی، با هدف برقراری امنیت خارجی و تفاهم داخلی گام برمی دارد و سوق دادن به سوی کمال و سعادت دنیا و آخرت هدف مهم آن است.»

بر اساس این تعریف می توان برای تربیت سیاسی، ارکانی را تعریف کرد:

١. شناخت: شناخت استعدادهای درونی برای به فعلیت درآوردن آنها.

۲. حس شایستگی سیاسی: حس نقش آفرینی برای ارتقای سطح فهم و درک سیاسی به منظور حرکت در مسیر کمال و سعادت دنیوی و اخروی.

البته می توان تعریفی دقیق تر برای تربیت سیاسی در نظر گرفت؛ همانند تعریف جان الیاس که می گوید:

تربیت سیاسی پرورش فضایل، دانش و مهارت های مورد نیاز برای مشارکت سیاسی و آماده کردن اشخاص برای مشارکت آگاهانه در بازسازی آگاهانه جامعه خود است (الیاس، ۱۳۸۵، ص ۱۸).

در این تعریف، به خوبی در می یابیم که جامعه پذیری سیاسی و تربیت سیاسی رابطه‌ی بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند و این همان چیزی است که جان الیاس بر آن تأکید می کند.

۲. انحراف اعتقادی

اختلال در تفکر اعتقادی و اندیشه دینی، از جمله ناهنجاری هایی است که در فرد ایجاد می شود. فرد در بستر این اختلال ممکن است واقعیت ها را اشتباه بگیرد و رفتارهایی انجام دهد که از شخص عاقلی صادر نمی شود؛ مثلا نماز خواندن را با دستوری که در شریعت اسلامی مطرح شده، به ذکر و یاد خدا بودن تلقی کند و بگوید خداوند نماز را برای جلوگیری از غفلت انسان واجب کرده است و این حکمت با ذکر و یاد خدا محقق می شود و ممکن است بگوید نماز خواندن با ارکان مخصوص، واجب نیست.

چنین فردی با اختلالی که در تفکرش ایجاد شده است، نماز را از رفتارهای عبادی خود حذف می کند و با این انحراف فکری، بسیاری از محرمات الهی را مرتکب می شود.

اعتقادات و عقاید از هنجارهایی هستند که مشخص می کنند چه کاری درست است و چه کاری غلط؛ از این رو، اعتقادات انسانی جزء هنجارهای دینی است.

آنچه در شریعت واجب شده، قاعده‌ی درستی است که باید انجام شود و آنچه حرام شده، قاعده‌ی غلطی است که ترکش لازم است.

٣. موانع انحراف اعتقادی تربیت سیاسی از دیدگاه قرآن و روایات

انحراف اعتقادی در تربیت سیاسی با محورهای نفاق و دورویی، غفلت از شیطان و تکذیب آیات الهی نمود پیدا می کند که در این بخش از مقاله ی حاضر، ابتدا آسیب های یادشده را از

بررسی موانع اعتقادی تربیت سیاسی در قرآن و روایات –  صفحه ۲۵

دیدگاه آیات و روایات بررسی می کنیم، سپس به ارائه‌ی راهکار می پردازیم.

۳ – ۱. کفر و نفاق

تربیت سیاسی به عنوان یک اقدام فرهنگی- اجتماعی، نیازمند زمینه ها و شرایط مناسبی است که افراد در آن شرایط و زمینه ها بتوانند دانش و مهارت های موردنیاز خود را برای مشارکت سیاسی آماده کنند.

اما مرور بر تاریخ جامعه ی اسلامی نشان می دهد که در هر زمانی، اقشاری از جامعه سد راه حق و حقیقت بوده و با نقشه های پلید خود، در مخدوش کردن چهره‌ی دین در همه ی ابعاد، چه در ناکارآمد جلوه دادن اسلام در زمینه ی اقتصاد، چه در ناتوان دانستن دین در زمینه سیاست و حکومت داری و چه در زمینه های دیگر سعی داشته اند.

آنان کفار و انسان های دورو و ریاکاری بودند که سبب پدید آمدن مشکلات فراوانی برای دین شده اند. این افراد با رخنه کردن در بخش سیاسی و حکومتی، نظام سیاسی جامعه را دچار اختلال کرده و آن نظام سیاسی و جامعه را از رسیدن به اهداف والای خود منحرف می کنند.

«وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلًا»(احزاب، ۴۸)؛ و از کافران و منافقان اطاعت مکن و به آزارهای آنان اعتنا منما و بر خدا توکل کن و همین بس که خدا حامی و مدافع (تو) است.»

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه‌ی شریفه، راه حل این آسیب را ترک و اعراض می داند و این گونه به شرح آن می پردازد:

قوله تعالى: «وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلًا» تقدم معنى طاعه الکافرین و المنافقین فی أول السوره و قوله: «و دع أذاهم» أی اترک ما یؤذونک بالإعراض عنه وعدم الاشتغال به و الدلیل على هذا المعنى قوله: «و توکل على الله» أی لا تستقل بنفسک فی دفع أذاهم بل اجعل الله وکیلا» (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج ۱۶، ص ۳۳۰).

«وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلًا»» معنای اطاعت کافران و منافقان در ابتدای سوره گذشت. «ودع أذاهم»؛ یعنى آنچه به تو آزار می رساند، رها کن و در مقام پیگیری آن بر نیا و خود را مشغول بدان مساز؛ دلیل بر اینکه معنایش این است که ما گفتیم، جمله ی «و توکل على الله» است؛ یعنی تو خود را در دفع آزار آنان مستقل ندان، بلکه خدا را وکیل خود در این دفع بدان و خدا برای وکالت کافی است.

در کتاب مجمع البیان فی تفسیر القرآن هم این گونه به تبیین و توضیح آن پرداخته شده است:

«ولا تطع الکافرین و المنافقین» هو مفسر فی أول السوره «ودع أذاهم» أی و أعرض عن أذاهم فإنی سأکفیک أمرهم إذا توکلت علی و عملت بطاعتى فإن جمیعهم فی سلطانی بمنزله ماهو فی قبضه عبدی و قیل معناه کف عن أذاهم و قتالهم و ذلک قبل أن یؤثر بالقتال عن الکلبی «و توکل على الله» أی و أسند أمرک إلى الله ینصرک علیهم «وکفى بالله وکیلا» أی کافیا و متکفلا بما یسند إلیه»(طبرسی، ۱۴۰۸ ق، ج ۸، ص ۵۶۹).

«ودع أذاهم»؛ یعنى اعراض و دوری از اذیت ایشان بکن که من البته به این زودی، امر ایشان را کفایت می کنم. هرگاه بر من توکل کردی و بر طاعت من عمل

موانع تربیت سیاسی از بعد انحرافات اعتقادی –  صفحه ۲۶

نمودی؛ پس مسلما همه‌ی آنها در تحت سلطنت من هستند و آن به منزله ی چیزی است که در کف دست بنده ی من است.

کلبی گوید: یعنی از اذیت و کشتن ایشان خودداری نما و این پیش از فرمان قتال و پیکار با آنان است؛ و «توکل على الله»؛ یعنی کار خود را به خدا اسناد بده که تو را برایشان یاری می کند و غلبه و پیروزی می دهد. «و کفی بالله وکیلا»؛ یعنی خدا کافی و متکفل است به آنچه به او اسناد داده شده است.

کافران و منافقان، همیشه از راه های مختلفی، برای اجرای نقشه های شوم خود اقدام می کنند و با تبلیغات گسترده و اقناع گونه، شیوه های رفتاری و گفتاری سیاسی را به جامعه تزریق می نمایند که البته با هوشیاری و کمک گرفتن از آموزه های دینی می توان بر نقشه های آنان پیروز شد؛ همان گونه که قرآن کریم راه علاج این گونه راه ها و الگوهای انحرافی را در اعراض و پیروی نکردن از آنها بیان کرده است.

در بیان روایات تفسیری اهل سنت نیز، برای این الگوهای انحرافی، راه حل اعراض و صبوری کردن بیان شده است.

«و أخرج عبد بن حمید و ابن جریر و ابن ابی حاتم عن قتاده رضی الله عنه فی قوله یا أیها النبی إنا أرسلناک شاهد. قال على أمتک بالبلاغ و مبشره بالجنه و تیر من النار و داعیا إلى الله إلى شهاده أن لا اله الا الله إنه قال بامره و سراجا منیره. قال کتاب الله یدعوهم الیه و بشر المؤمنین بأین لهم من الله فلا کبیره و هی الجنه ولا تطع الکافرین و المنافقین ودغ أذاهم قال اصبر على أذاهم؛ و أخرج الفریابی و ابن أبی شیبه و عبد بن حمید و ابن جریر و ابن المنذر و ابن ابی حاتم عن مجاهد رضی الله عنه فی قوله ودع أذاهم قال اعرض عنهم» (سیوطی، ۱۴۱۴، ج ۵، ص ۲۰۷)؛

قتاده گوید معنای سخن خدا که می گوید: «یا أیها النبی إنا أرسلناک شاهد»؛ یعنی بر امت به واسطه‌ی تبلیغ، شاهد هستی و بشارت دهنده به بهشت و ترساننده از جهنم و معنای «و داعیه إلى الله»؟ یعنی دعوت به شهادت بر وحدانیت خدا و «بإذنه»؛ یعنی به سبب دستور خدا و «سراجا منیره»؛ یعنی کتاب الهی دعوت می کند مردم را امر الهی و مراد از «وبشر المؤمنین بأن لهم من الله فضلا کبیرا»، بهشت الهی است و منظور از «ولا تطع الکافرین و المنافقین و دع أذاهم»، صبر کردن نسبت به اذیت ایشان است.

مجاهد دراین باره گفته است که «ودغ أذاهم»؛ یعنی به آنان توجه نکن و از آنان روی بگردان.

البته در کتاب التفسیر الکبیر هم بیانی شبیه بیان تفاسیر دیگر آمده است:

وعلى هذا فقوله تعالى: و دع أذاهم أی دعه إلى الله فإنه یعذبهم بأیدیکم و بالنار و یبین هذا قوله تعالى: و توکل على الله وکفى بالله وکیلا أی الله کاف عبده (فخر رازی، ۱۴۲۸، ج ۲۵، ص ۱۷۴).

بنابراین کلام خدا که فرموده: “ودع أذاهم”؛ یعنی امر آنان را به خدا واگذار کن که خدا آنان را به وسیله ی شما و به وسیله ی آتش عذاب خواهد کرد و مشخص می کند که سخن خدا را که فرمود: «و توکل على الله وکفى بالله وکیلا»، به معنای کفایت الهی نسبت به بندگانش است.»

با این دو بیان روایی معلوم می شود که از نگاه اهل سنت نیز، راه علاج الگوهای انحرافی سیاسی که با شیوه‌ی تبعیت مطرح می شود، همان پیروی نکردن و اعراض از نقشه های انحرافی دشمنان است. در روایات شیعه هم از توکل به عنوان یک راهکار بسیار عالی با درجه‌ی قرب بالا

موانع اعتقادی تربیت سیاسی  و راه‌حل‌های آن در قرآن و حدیث –  صفحه ۲۷

یاد شده است:

حدثنا أبی عن سعد عن البرق عن أبیه رفعه إلى النبى ص قال: جاء جبرئیل إلى النبى ص فقال یا رسول الله إن الله تبارک و تعالی أرسلنی إلیک بهدیه لم یعطها أحدا قبلک قال رسول الله قلت و ماهى قال الصبر و أحسن منه قلت وماهوقال الرضا و أحسن منه قلت وماهوقال الرهد و أحسن منه قلت و ماهوقال الإخلاص و أحسن منه ل و ماهوقال الیقین و أحسن منه قلت وما هویا جبرئیل قال إن مدرجه ذلک التوکل على الله عز وجل فقلت و ما التوکل على الله ع وجل قال العلم بأن المخلوق لا یضر ولا ینفع ولا یغطى و لا یمنع و استعمال الیأس من الخلق فإذا کان العبد گذلک لم یعمل لأحد سوى الله و لم یزج ولم یخف سوى الله و لم یطمع فی أحد سوى الله فهذا هو التوکل (ابن بابویه، ۱۳۶۲، ص ۲۶۰، ح ۱)؛

جبرئیل نزد پیامبر اکرم آمد و عرض کرد: خداوند مرا با هدیه ای که تا به حال به احدی نداده است، نزد شما فرستاده است. پیامبر اکرم پرسیدند: آن هدیه چیست؟

جبرئیل پاسخ داد: صبر و چیزی بهتر از آن. پیامبر اکرم پرسیدند: آن چیست؟ عرض کرد: رضا و بهتر از آن. پرسید: بهتر از آن چیست؟ گفت: زهد و بهتر از آن.

پیامبر اکرم پرسید: بهتر از آن چیست؟ گفت: اخلاص و بهتر از آن. پیامبر اکرم پرسید: بهتر از آن چیست؟ گفت: یقین و بهتر از آن. پیامبر اکرم پرسید: بهتر از چیست؟ گفت: بالاترین آنها توکل بر خداست.

پیامبر پرسید: توکل بر خدا چیست؟ عرض کرد: اینکه بدانی که هیچ مخلوقی ضرر و نفعی نمی رساند و چیزی عطا نمی کند و مانع چیزی هم نمی شود و اینکه از مخلوقات مأیوس باشد؛ پس هنگامی که بنده ی الهی این گونه باشد، کاری برای غیر خدا انجام نمی دهد و امیدش به غیر خدا نیست و از غیر خدا نمی ترسد و طمع و امیدی به غیر از خدا ندارد و این توکل است.»

با توجه به این روایت، این نکته استنباط می شود که برای رهایی از مکر و نقشه‌ی دشمنان، در همه‌ی مراحل زندگی و در همه‌ی رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… توکل و اعتماد صددرصد به خداوند منان، از مهم ترین و کارآمدترین شیوه های برخورد با این الگوهای انحرافی ارائه شده از سوی دشمن است.

۳ – ۲. غفلت از شیطان

غفلت در لغت به معنای پوشیده و مخفی بودن است (ابن منظور، ۱۴۱۴، ج ۲، ص ۲۱؛ زبیدی، ۱۴۱۴، ج ۳، ص ۲۶۷) و آن هنگامی است که مسئله ای به علت غفلت، بر ایشان پوشیده شده، به گونه ای که آن مسئله از ذهن انسان پاک شود (راغب اصفهانی، ۱۴۰۴، ص ۳۶۸.)

غفلت از شیطان، از عام ترین مفاهیمی است که تقریبا ریشه و اساس همه‌ی انواع انحراف شمرده شده است. غفلت از شیطان به عنوان نماد اصلی و دشمنان یک جامعه به عنوان پیروان شیطان که درواقع، خط و مشی شیطانی دارند، از مهم ترین آسیب های تربیتی به شمار می آیند که اگر برای علاج آن چاره ای اندیشیده نشود، آن جامعه را به تباهی می کشاند.

در موضوع سیاست، بزرگترین خطر و آسیب از ناحیه ی غفلت از دشمن، متوجه جامعه، حکومت و افراد اجتماع می شود؛ به گونه ای که هر جامعه خود را در برابر کید و نقشه های خرابکارانه ی دشمن آماده نگه …

متن ادامه دارد… برای دریافت فایل کامل این مقاله از طریق گزینه دانلود اقدام نمایید.

مقالات مشابه با موضوع تربیت سیاسی :

بررسی اهداف تربیت سیاسی در قرآن با تاکید بر مبانی و اصول تربیتی

بی تفاوتی سیاسی اجتماعی ؛ گناهی کبیره در فرهنگ رضوی

اصول و مبانی اخلاقی سیاست در دیدگاه امام علی (ع)

واژگان و اصطلاحات پرتکرار مقاله: تربیت سیاسی ؛ سیاست ؛ انحراف های اعتقادی ؛ انحرافات اعتقادی ؛ انحرافات سیاسی ؛ تعلیم و تربیت اسلامی

عناوین مشابه جستجو شده:

موانع تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

مراحل تربیت سیاسی در قرآن و روایات

موانع فکری تربیت سیاسی در آیات و روایات

دانلود مقاله در مورد تربیت سیاسی در قرآن

موانع فکری تربیت سیاسی در قرآن و روایات

موانع عقیدتی تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

موانع اعتقادی تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

مبانی و مولفه های تربیت سیاسی در قرآن و احادیث

شیوه ها و روش های تربیت سیاسی در قرآن و روایات

راهکارهای مقابله با انحرافات سیاسی از منظر قرآن و حدیث

راهکارهای مقابله با انحراف های سیاسی از منظر آیات و روایات

راه‌حل‌های انحراف‌ های اعتقادی تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

الگوی مقابله با انحرافات اعتقادی در زمینه تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

الگوی مقابله با انحراف های اعتقادی در حوزه تربیت سیاسی در قرآن و حدیث

انتهای پیام مقاله: بررسی موانع تربیت سیاسی از بعد انحرافات اعتقادی و راه‌حل‌های آن در قرآن و حدیث

مطالعه بیشتر