مولفه‏ های معنایی واژه نزول در قرآن کریم با تکیه بر دو محور هم‏نشینی و جانشینی

نویسندگان: پژمان ظفری؛ جهانگیر امیری؛ علی سلیمی؛ تورج زینی وند

چکیده

مادّه‎ی «نزل» یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی محسوب می‎شود که با صیغه ‏های گوناگونی نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته است. این واژه که در اصل، به معنای «افتادن از فراز به فرود» است؛ در آیات قرآنی توسعه معنایی یافته و به معانی دیگری؛ همچون «آفریدن»، «بخشش»، «فراگیری»، «وارد شدن»، «ابتلا» و «قول» به کار رفته است.

واژه «نزول» هرگاه در زمینه‎های دیگری چون «باریدن باران»، به کار رفته، بافت و قالب آن با فروفرستادن قرآن تفاوت دارد؛ چرا که همین مادّه‏‎ در خصوص باران، تنها به همراه واژه «سماء» (آسمان) کاربرد دارد، حال آنکه هرگاه در ارتباط با فرو فرستادن «وحی» استفاده گردیده، همواره با واژگانی؛ چون «من عندنا»، «روح الأمین»، «قلب پیامبر» و با اضافه به صفات متعدد خداوند به کار رفته است.

در قرآن کریم این واژه در محور هم‏نشینی با صفاتی چون «رحمان و رحیم»، «رب العالمین»، «عزیز حکیم»، «حکیم حمید»، «حقّ» هم‏نشین شده است و چنین کاربردی عظمت و قداست قرآن را نمایان می‏سازد و در حقیقت «کنشگر حقیقی» و «فاعل وحی» را خداوند معرفی می‏کند.

در محور جانشینی نیز با واژگانی؛ چون «وحی»، «القاء»، «قرائت»، «تلاوت»، «آتَی»، «جاء»، «جعل»، جانشین شده است که هر کدام به نوعی، نزول قرآن را حکایت می‏کنند و رابطه پیامبر (ص) با فرشته وحی را به تصویر می‏کشند. در نوشتار توصیفی – تحلیلی حاضر، مادّه‏ی نزول بر اساس رویکرد معناشناسی بر دو محور هم‏نشینی و جانشینی مورد بررسی قرار گرفته و مولفه ‏های معنایی آن بیان شده است.

واژگان کلیدی: قرآن کریم؛ معناشناسی نزول؛ مولفه معنایی؛ روابط هم‏نشینی؛ روابط جانشینی؛ نزول؛ صفات خداوند. وحی

سطح مقاله: علمی پژوهشی

عنوان لاتین:

Semantic Components of the Word Nuzul in the Holy Qur’an Based on Syntagmatic and Paradigmatic Axes

مولفه‏ های معنایی واژه نزول در قرآن