پی‌ جویی مولفه‌ های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن | علوم قرآن و حدیث

پی‌ جویی مولفه‌ های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ نویسندگان: علی دهقان؛ کاوس روحی؛ احمد پاکتچی؛ خلیل پروینی؛ موضوع: مفهوم حکمت در قرآن؛ تعداد صفحات: ۲۴؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه تخصصی مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ برچسبها: مولفه‌ های حکمت | مفهوم جهانی حکمت | مفهوم قرآنی حکمت

عنوان کامل مقاله: پی‌ جویی مولفه‌ های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن

مشخصات مقاله پی‌ جویی مولفه‌ های مفهوم جهانی حکمت :

عنوان مجله: دوفصلنامه کتاب قیم؛ مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه موضوعی مقاله: رشته علوم قرآن و حدیث ؛ نویسندگان: علی دهقان؛ کاوس روحی؛ احمد پاکتچی؛ خلیل پروینی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷

چکیده

مقدمه

واژه حکمت یکی از معناهای محوری حوزه دانایی در قرآن کریم است که به عنوان معنایی ساخت یافته در این حوزه علاوه بر مفسران مورد توجه عالمان فلسفه، عرفان و اخالق بوده و در هر یک از این رشته ها معناهای گوناگون یافته است؛ اما اینکه معنای حکمت فارغ از برداشت های متأخر، در عصر نزول و در متن قرآن کریم چه بوده است به نظر می رسد همچنان نیازمند توضیح و تدقیق بیشتر است.

مفسران غالباً در توضیح معنا و مراد از حکمت ذیل آیات نوزده گانه به یک معنای ثابت پایبند نبوده اند و در هر استعمال متناسب با سیاق و موضوع آیه معنایی یا مرادی (مصداق) برای حکمت معرفی کرده اند که در ادامه مقاله در بررسی هر کاربرد به مهمترین دیدگاه ها اشاره خواهد شد؛

اما در یک نگاه کلی به این دیدگاه ها می توان گفت: تعابیر مفسران در توضیح معنای حکمت گاه از مقولات مربوط به عمل و خارج از حوزه دانایی مثل «هر چیزی را در جایش قرار دادن» (فخر رازی، ۱۴۲۰، ج۴، ص۵۹) و گاه از مفاهیم عام دانایی به صورت مطلق مثل «تمییز حق از باطل» (همان جا) یا با افزودن برخی مولفه های اضافی مثل «معرفت نافع متعلق به علم یا عمل» (همان، ج۲۰، ص۳۴۴) و گاه از مفهوم دانایی در دین (یا بخشی از خود دین) مثل «منافع و مصالح احکام» (همان، ج۴، ص۵۹) است.

این تعابیر هر یک به عنوان توضیحی در ذیل آیه مربوطه شاید کارآمد باشد اما هنوز جای خالی یک معنای جامع و دقیق که بتواند از سویی همه مصادیق حکمت در عبارات قرآنی را دربرگیرد و از سویی از ورود مولفه های اضافی و تضییق بیدلیل معنا مانع باشد خالی است.

به عبارت دیگر اگر بخواهیم توضیحات مفسران را با تعریف جامع و مانعی که از مفهوم حکمت انتظار میرود مقایسه کنیم به دو گونه اشکال برمی خوریم:

۱- بسیط انگاری معنای حکمت که آن را به مفهومی بی خاصیت تبدیل می کند (توسعه افراطی و نقص دقت و مانعیت).

۲- تضییق بیدلیل معنای حکمت (افزودن مولفه های نادرست و بی دلیل، تضییق افراطی و نقص جامعیت).

به نظر می رسد رفع این اشکالات با تمرکز بیشتر و نگاه جامع به کاربردهای واژه در خود متن قرآن و بافت نزول آن ممکن بود.

نتیجه گیری:

مفهوم قرآنی حکمت در ادامه مفهوم سامی آن، یک مفهوم ساخت یافته و دارای بار معنایی غنی دانشی و معرفت شناختی است که بر رابطه ای پررنگ بین علم و عمل و بر دانشی عملی (مثل مهارت) دلالت دارد. در جامعه عرب پیش از اسلام، مفهوم حکمت با جایگاه داوری و قضاوت نیز رابطه وثیقی داشته است و این تأییدی بر همان جنبه مهارتی این نوع دانش است.

حکمت در قرآن به دو مفهوم الف) یک سجیه اخلاقی و توانایی انسان شناختی خاصی در مواجهه کلی با زندگی و ب) مجموعه تعالیمی که حاصل ممارست در این توانایی و راهنمای رسیدن به این توانایی هستند، به کار رفته است.

مفهوم نخست گوهر نایابی است که خدای متعال تنها به بندگان خاصی عطا می کند؛ اما مفهوم دوم مجموعه آموزه هایی است که از سوی خدای حکیم و کسانی که گوهر حکمت را بدانان بخشیده برای هدایت عموم مردم صادر می شود.

حجم عمده این تعالیم را توصیه هایی اخلاقی تشکیل می دهد که بر معرفتی نظری متکی است که به اختصار بازگویی می شود. حکمت در همنشینی با کتاب، شامل آن دسته از توصیه هاست که لزوماً بر تشریع مستقیم وحیانی متکی نباشد.

منشأ تعالیم حکمت در عین انتساب به تعلیم و الهام الهی به لحاظ عامل زمینه ساز، بهره گیری از تجربه های زیسته و عبرتگیری از سرنوشت دیگران است.

با در نظر گرفتن مجموعه این مولفه ها، میتوان مفهوم قرآنی حکمت را با مفهوم جهانی آن که در فرهنگ جوامع باستانی دیگر شناخته شده است در تناظر دانست و بر دلات آن بر نظام علمی انسان محور و تقابل آن با نظام دانش کلام محور صحه گذاشت.

مقالات مرتبط با موضوع حکمت (برای دانلود روی عنوان مقالات کلیک نمایید):

مفهوم‌ شناسی واژه حکمت و جمال و رابطه آن دو از نظر قرآن

واژگان پرتکرار مقاله:

حکمت؛ دانایی؛ علم؛ معرفت؛ شناخت؛ حکیم؛ معلومات؛ عقل؛ دانا؛ عالم؛ دانش؛ انسان محوری؛ کلام محوری؛ فرزانگی؛ تدبیر؛ فهم؛ دانستن

مطالعه بیشتر