کرامت اقتضایی انسان در بوته نقد

مقاله: کرامت اقتضایی انسان

کرامت اقتضایی انسان در بوته‌نقد

نویسنده: محمد سبحانی‌ نیا

چکیده

یکی از مباحث مهم در حوزه انسان‌ شناسی، کرامت انسان است. از آنجا که امروزه کرامت انسانی با مباحث حقوق بشر رابطه‌ای ناگسستنی یافته است، تحلیل و تبیین آن در چارچوب قرآن کریم امری ضروری است. تأمّل در آرای قرآن‌ پژوهان و مفسران، نشان از آن دارد که در بحث کرامت انسان، اندیشه واحدی مشاهده نمی‌شود. برخی از قرآن‌ پژوهان به جای کرامت ذاتی، از کرامت اقتضایی دفاع کرده‌اند.

بنابراین دیدگاه، هرچند انسان بالقوّه گوهری شریف است، امّا «انسان بما هو انسان» کرامت ذاتی بالفعل ندارد، بلکه تنها انسان مؤمن است که کرامت ذاتی خود را به فعلیّت رسانده است. آنان برای این نگرش، به دلایل متعدّدی تمسک جسته‌اند که مهم‌ترین آنها، آیاتی از قرآن مجید است که گمراه‌تر بودن بعضی از انسان‌ها نسبت به حیوانات را مطرح کرده است. این نوشتار می‌کوشد با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و به شیوه مطالعه کتابخانه‌ای، به واکاوی این دیدگاه که یک بحث درون‌ دینی است، بپردازد و نشان دهد کرامت، یک امر ذاتی و غیرقابل انفکاک از انسان است.

کلیدواژه‌ها: انسان؛ کرامت؛ کرامت ذاتی؛ کرامت اکتسابی؛ ایمان؛ ارزش؛ کرامت اقتضایی

.

مشخصات مقاله:

 سال انتشار: ۱۳۹۴؛ رده مجله: مقالات علمی ترویجی علوم قرآن و حدیث؛ رویکرد مقاله: علوم و معارف قرآن کریم

موضوع: نقد دیدگاه کرامت اقتضایی انسان

نقد کرامت اقتضایی انسان

ﻣﻘﺪﻣﻪ

ﻛﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎنی، ﭼﻪ در ﺑﻌﺪ ذاﺗﻲ ﭼﻪ، در ﺑﻌﺪ ارزﺷـﻲ، ﮔﻔﺘﻤـﺎن راﻳـﺞ ﺟﻬـﺎن ﻣﻌﺎﺻــﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎی ﻓﻜـﺮی ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ فاشیسم و ﻧﺎزﻳﺴـﻢ، اﻧﺴـﺎن را ﻓﻲﺣﺪ ذاﺗﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻛﺮاﻣﺖ داﻧﺴﺘﻪ، ﻣﻨﺸﺎء ﻛﺮاﻣﺖ وی را در اﻣﻮری، ﻣﺎﻧﻨﺪ واﺑﺴـﺘﮕﻲ او ﺑـﻪ دوﻟـﺖ، ﺣﻜﻮﻣﺖ، ﻧﮋاد، عقیده و مذهب ﺧﺎص ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. اﺳﻼم مکتبی اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮای اﻧﺴـﺎن، اﻓﺰون ﺑﺮ ﻛﺮاﻣﺖ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ، ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ ذاﺗﻲ ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ و آن را ﻣﺒﻨﺎی ﻋـﺪاﻟﺖ، آزادی و ﺻـﻠﺢ در ﺟﻬﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺴﺎن، ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﻴﺜﻴﺖ را ﺑﺮای ﺧﻮﻳﺶ درک ﻧﻤﺎﻳﺪ، آﻣﻮزه ﻫﺎی دﻳﻨـﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬاری اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻛﺮاﻣﺖ ذاتی اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

ﻗـﺮآن مجید در آیه ٧١ ﺳـﻮره اﺳـﺮاء، اﺻﻞ ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺸﺮی را ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در رواﻳـﺎت ﻣﻌﺼـﻮﻣﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪوﻓﻮر ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل، ﺗﺄﻣﻞ در آرای ﻗﺮآن ﭘﮋوﻫـﺎن و ﻣﻔﺴﺮان، ﻧﺸﺎن از آن دارد ﻛﻪ در ﺑﺤﺚ ﻛﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن اﻧﺪﻳﺸﺔ واﺣـﺪی ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻧﻤـﻲﺷـﻮد و ﺑـﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ از ﻣﻨﺒﻊ وﺣﻴﺎﻧﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ، اﻣﺎ در ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎی ﻛﻠﻴﺪی اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ.

نقد دیدگاه کمت اقتضایی انسان

نتیجه گیری

ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺰرگ از ﺟﻤﻠﻪ علامه طباطبایی، ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ظاهر آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» (اسراء/۷۰)» و وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص آﻳﻪ، ﻛﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن را ﻋـﺎم و ﻓﺮاﮔﻴـﺮ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ. اﻣـﺎ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﻲ، ﺑﺎ ﺣﻤﻞ کلمه بنی آدم ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺴﺎن ﻫﺎو ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آﻳـﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن مجید ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ را از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﺴﺖ ﺗﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ، ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺮاﻣـﺖ ذاتی اﻧﺴﺎن ﺷﺎﻣﻞ همه انسان‌ها نمی‌شود.

ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻫﺎیﺟﺪی روﺑﻪروﺳﺖ. اوﻻً ﺣﻤﻞ ﻛﻠﻤﺔ ﺑﻨﻲ آدم ﺑـﺮ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ، ﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪ دارد ﻛﻪ آﻳﻪ، ﻓﺎﻗﺪ آن اﺳﺖ، ﭼـﻮن در آیه ﺷﺮﻳﻔﻪ، از ﻟﻔﻆ ﺑﻨﻲ آدم اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻔﻆ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺑﺪون هیچ قید دیگری، ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺗﻜﺮﻳﻢ الهی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ.ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﺎ سیاق اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت ﻗﺒﻞ از آن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺨـﻮاﻧﻲ ﻧـﺪارد.

ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻳﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ، در ﻣﻘﺎم اﻣﺘﻨﺎن و ﻋﺘﺎب، نعمت‌های ﺧـﻮد را ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن ﻳـﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ آﻳﺎتی نظیر «کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» نمی تواند عمومیت آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» را تخصیص زﻧﺪ؛ زﻳﺮا آیه ﻣﺬﻛﻮر ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﺐ ﻛﺮاﻣﺖ اﻛﺘﺴـﺎﺑﻲ از انسان به سبب غفلت و دوری از خداست. کرامت ذاتی اعمال نیک به وجود نیامده است که با اعمال قبیح از بین برود.

برای دسترسی به متن کامل مقاله، از بخش دانلود می‌توانید فایل کامل مقاله را دانلود نمایید.

.

برخی منابع مرتبط با موضوع کرامت اقتضایی انسان

نقش مولفه های کرامت در کمال انسان از منظر امام رضا(ع)

تفسیر آیه کرامت و رفع تعارض‌ نمایی آن با اوصاف نکوهیده انسان

تحلیلی بر حقیقت انسان از رهگذر آیات و روایات

برای دسترسی به مقالات مشابه، روی عنوان مقاله مورد نظر کلیک نمایید.

.

برچسبها:

انسان, انسان شناسی, کرامت

مطالعه بیشتر