| قیمت: | 0تومان |
| تاریخ انتشار: | 24 مهر 1398 |
| دسته بندی: | مقالات علمی پژوهشی |
بررسی اعتبار معرفت شناختی تخیل خلاق در حوزه فهم آیات قرآن ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ نویسندگان: احمد قرائی سلطان آبادی؛ موضوع: نقش تخیل خلاق در فهم قرآن؛ تعداد صفحات: ۲۴؛ فرمت فایل: PDF؛ مرجع دانلود: معارف نت | پایگاه مقالات علوم قرآن و حدیث ؛ موضوع مقاله: علوم قرآن و حدیث ؛ برچسبها: تخیل خلاق | فهم آیات قرآن | معرفت شناختی | نیروی خیال
عنوان مجله: دوفصلنامه کتاب قیم؛ نویسندگان: احمد قرائی سلطان آبادی؛ سال انتشار: ۱۳۹۷؛ مجلات علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث ؛ حوزه موضوعی مقاله: رشته علوم قرآن و حدیث ؛ سطح مقاله: علمی پژوهشی
بررسی اعتبار معرفت شناختی تخیل خلاق در حوزه فهم آیات قرآن
حوزه فهم آیات قرآن می تواند محل تلاقی و استفاده از منابع مختلف معرفتی و روشهای گوناگون علمی باشد. بیشتر گرایشها به جانب عقل، نقل و تاریخ بوده است. حرکت های جدیدی نیز در ساحت ادبیات و زبان قرآن با عناوینی چون زبان شناسی متن قرآن، معناشناسی واژگان قرآن به صورت پراکنده و مستقل انجام شده است. اما احساس می شود که نیاز است مفسر قرآن در کنار تفکر و اخذ از سنت فکری گذشتگان از دیگر نیروها و استعدادهای وجودی خود کمک گیرد.
به خصوص در جهان معاصر که به واسطه رشد و رونق علوم روانشناسی، مدیریت، فلسفه ذهن، مغزشناسی و انسان شناسی و غیره، توجه ویژه ای به مباحث مربوط به ذهن و مغز و روان انسان شده است.
مثلا در حوزه تخیل خالق به عنوان یک مکانیسم شگفت در ذهن و مغز انسان که می تواند همه آن چه که دیده و مشاهده و تجربه کرده یا آن چیزهاییکه در معرض دید و مشاهده خود قرار نداده را تصویرسازی کند، مفسر می تواند اطلاعات مفید و ایده های جذاب درباره آیات به مخاطبان خود دهد. مثلا طبق تعبیری «فرد را از درون جامعه ای که در آن زندگی می کند، به تکوین بینشی از جامعه ای که خواهان زندگی در آن هست سوق دهد»(فرای، ۱۳۶۳، ص۸۸)
البته همواره دو برداشت کامال متفاوت از نیروی خیال انسان وجود داشته است؛ یکی تخیل آدمی را در کنار قدرت تفکر مهمترین ابزار آگاهی و استعدادپروری انسان می داند. تا حدی که بزرگترین دستآوردهای جهان را نتیجه تلاش کسانی دانسته اند که نیروی تخیل خود را به کار انداخته اند. آنگونه که مثال پاسکال ریاضیدان معروف گفته است که تخیل «همه چیز را در اختیار دارد، زیبایی را خلق می کند و عدالت و سعادت را که اصل و اساس همه چیز در این دنیاست می آفریند»(مورفی، ۱۳۸۶، ص۲۶۸)
قطعاً لازم است که مرزهای این دو از هم باز شناخته شود، به خصوص اگر مفسری خواسته باشد از آن نیرو در مسیر فهم و عمل به آیات استفاده کند. از آنجا که مطالعات و تحقیقات زیادی درباره نحوه و موارد کاربرد این نیروی خالق در فهم و تفسیر آیات نشده است و در عوض بیشتر توجهات معطوف به نیروی تفکر و تعقل مفسر بوده است، این پرسش مطرح است که چه اندازه می توان برای این نیروی خلاق ذهن، اعتبار معرفتشناختی قائل شد و از آن در کنار سایر منابع برای فهم دین به معنای عام و فهم قرآن به معنای خاص آن مدد گرفت؟
نگارنده در پیشینه این بحث به کتاب، مقاله و رساله ای که به صورت مجزا موضوع تخیل خلاق را در حوزه فهم و تفسیر آیات بررسی کرده باشد دست نیافت، اما در عوض نوشته های زیادی در مورد چیستی تخیل خلاق، قدرت تفکر و تخیل، نیروی خیال نزد فالسفه و عرفا موجود است(ر.ک: فهرست منابع) که مورد استفاده در این گفتار بوده اند.
البته اشاراتی به نیروی خیال آدمی هم در برخی تفاسیر شده استکه بیشتر در جهت بیان قوای درونی انسان و نقش آنها در کمال نفس آدمی بوده است.
به رغم اهمیت و گسترده بودن موضوع تخیل، در تحقیق حاضر، این نتایج چشمگیر است:
۱ـ گروه بسیاری از متخصصان و صاحب نظران علوم روانشناسی، مغز و اعصاب، ادبیات، هنر، عرفان و فلسفه، نیروی تخیل ذهن آدمی را عاملی مهم در فرایند خالقیت و آفرینش ایده ها و کشف افق های نو معرفی کرده اند.
۲ـ حوزه کاربرد تخیل خلاق می تواند همه ساحات زندگی باشد؛ مشروط به اینکه همیشه مرز بین این نیروی خلاق با خیالات باطل و اوهام مشخص باشد.
۴ـ نمود بارز این به کارگیری را باید در تشبیهات، تمثیلات و استعارات و داستان های قرآنی مشاهده کرد. زیرا در این موارد همواره سخن از تصاویر مختلفی است که به نحوی با هم ارتباط دارند و ذهن هرگونه عملیات و نظارت بر این تصاویر را به کمک هم نیروی تخیل و هم تعقل انجام می دهد.
۵ـ قرآن نیز در عین اینکه هرگونه وهم و گمان و خیال باطل را محکوم به شکست و بیهودگی کرده است؛ به مصادیقی از اوهام و افکار باطل و خیاالت بیهوده افراد و اقوام مختلف مانند مشرکان، منافقان و مادیگراها اشاره کرده است.
۶ـ قرآن تصویری قابل تأمل از امور و پدیده های هستی ارائه میدهد که حداقل در ناحیه امور مربوط به آفرینش جهان و انسان، عالم پس از مرگ و حوادث تاریخ گذشتگان نمی توان از کارآیی نیروی تخیل در کنار تعقل چشم پوشی کرد.
۷ـ مفسر در تخیل این حوادث و امور متوجه خواهد شد که تصویر هر موضوع در قرآن، چنانچه در یک شبکه منظمی از ارتباطات قرار گیرد؛ تداعی کننده تصویری نو و واقع بینانه از آن حوادث و امور خواهند بود. البته هر نوع خلاقیت و نوآوری در این زمینه باید با موازین عقلی و شرعی و آموزه های ثابت شریعت سازگاری داشته باشد وگرنه اعتبار معرفت شناختی خود را از دست خواهد داد.
هوش معنوی از منظر قرآن و روایات
